S OVAKVIM REZULTATIMA ISTRAŽIVANJA NEĆEMO SE ŠALITI Ako nastavimo, ovo nam donosi sigurnu smrt

Prekomerna i neadekvatna primena antibiotika u lečenju ljudi i životinja, kao i poljoprivredi, dovela je do pojave i ubrzanog širenja patogena koji su otporni na gotovo sve klinički relevantne antibiotike. Procenjeno je da je otpornost na antibiotike bila direktan uzrok 1,27 miliona smrti širom sveta samo u 2019, dok je indirektno bila povezana sa čak pet miliona smrtnih slučajeva. Ukoliko se za ovaj problem ne pronađe brzo i efikasno rešenje, do 2050. bi mogao biti uzročnik čak 10 miliona smrtnih slučajeva na godišnjem nivou.

Istovremeno, kako za „Dnevnik” upozorava dr Katarina Novović, viši naučni saradnik Instituta za molekularnu genetiku i genetičko inženjerstvo iz Beograda, Svetska zdravstvena organizacija procenjuje da je iste te godine zagađenje vazduha dovelo do čak 4,2 miliona prevremenih smrtnih slučajeva na globalnom nivou. A osnovnim razlogom za ovo smatra se prekomerna izloženost PM2.5 česticama. Po rečima dr Novović, ove čestice, naime, predstavljaju osnovni indikator zagađenja vazduha; one mogu biti raznovrsnog porekla, a zajednička im je dimenzija, odnosno prečnik koji je 2,5 mikrometra ili manji, te stoga imaju sposobnost prodiranja u pluća i krvotok, izazivajući respiratorna, kardiovaskularna i maligna oboljenja. Pri tome je od posebnog značaja činjenica da su mikroorganizmi sastavni deo PM2.5 čestica te stoga vrlo lako mogu dospeti u respiratorni sistem i ljudi i životinja.

Prema nekim skorašnjim istraživanjima, procenjeno je da je čak 97 odsto stanovništva u gradskim sredinama bilo izloženo koncentracijama PM2.5 čestica višim od preporučenih. Iste analize pokazale su i da su zemlje istočne i jugoistočne Evrope naročito pogođene povećanim koncentracijama PM2.5 čestica i, posledično, većim brojem smrtnih slučajeva uzrokovanih zagađenjem vazduha, a kao osnovni razlog za izraženije zagađenje vazduha u ovim zemljama navedena je upotreba čvrstih goriva i pećnica niskog kvaliteta u domaćinstvima tokom grejne sezone, kada je primećen i najviši nivo zagađenja vazduha.

– Iako su prisustvo i raznolikost otpornosti na antibiotike u vodi i zemljištu opsežno proučavane u prethodnih nekoliko godina, studije koje su se bavile prađenjem ovog problema u vazduhu, kao i vezom zagađenja i otpornosti na antibiotike, znatno su ređe i uglavnom se odnose na Kinu. Uprkos tome, značaj ovih studija je izuzetan, budući da vazdušni prostor omogućava prenos otpornosti na antibiotike na velike udaljenosti putem bioaerosola i produženo zadržavanje u atmosferi – navodi dr Novović.

Upravo zbog činjenice da je Srbija država koja se suočava sa prekomernom upotrebom (i zloupotrebom) antibiotika, zatim visokim procentom bakterijskih izolata otpornih na različite klase antibiotika, te problemom zagađenja vazduha, pod okriljem IMGGI i uz finansijsku podršku Fonda za nauku, pokrenut je projekat  AirPollRes koji bi trebalo da pruži nove informacije o povezanosti otpornosti na antibiotike i zagađenja vazduha, i to, u prvom koraku, na teritoriji Beograda, a potom i drugim područjima Srbije. Naime, budući da je srpska prestonica među najzagađenijim u svetu tokom zimskog perioda, odnosno grejne sezone, prepoznata je kao dobar model za ispitivanje uticaja zagađenja vazduha na zastupljenost i prenos otpornosti na antimikrobne lekove vazduhom.

– Osnovni cilj našeg istraživanja podrazumeva utvrđivanje uticaja zagađenja vazduha na prisustvo i raznovrsnost patogena - bakterija i gljiva,  zatim gena koji obezbeđuju otpornost na antibiotike, biocide i teške metale, kao i elemenata koji obezbeđuju brzo i lako širenje navedene otpornosti u vazduhu prikupljenom na ukupno devet lokacija na teritoriji grada Beograda, i to tokom sva četiri godišnja doba – pojašnjava dr Katarina Novović, koja je rukovodilac projekta AirPollRes. – Širi uvid u uticaj zagađenja vazduha na otpornost na antibiotike u vazduhu je obezbeđen, s jedne strane, upravo odabirom pomenutih lokacija prema stepenu zagađenosti vazduha i urbanizacije, a sa druge strane, primenom najsavremenijih analiza uzoraka vazduha.

Uostalom, jedan od temelja projekta je optimizacija protokola za uzorkovanja vazduha, pri čemu se koristilo više tipova filtera, eksperimentisalo se i sa različitim trajanjima samog uzorkovanja, kao i različitim metodama izolacije DNK, sve kako bi se uspostavio sistem, odnosno definisao najbolji, najefikasniji način za prikupljanje i obradu uzoraka. Paralelno sa uzorkovanjem prate se na dnevnom nivou i svi već dostupni podaci o zagađenju vazduha kao i klimatskim parametrima, kao što su temperatura, vlažnost vazduha, vazdušni pritisak, UV zračenje, upravo kako bi se mogle izvlačiti korelacije sa prisustvom mikroorganizama i gena za rezistenciju 

– S obzirom na to da je AirPollRes pionirski projekat u ovoj oblasti, očekivani kratkoročni njegov cilj je uvođenje rutinskog praćenja patogenih mikroorganizama i otpornosti na antibiotike u vazduhu, barem u početku u visoko urbanizovanim lokacijama – navodi dr Katarina Novović. – Međutim, primer pandemije kovid-19 pokazao nam je koliko početno zanemarivanje ekološke dimenzije može imati posledice po globalno zdravlje. Stoga postoji potreba da savremeno društvo što pre preduzme efikasne inicijative usmerene ka sprečavanju ozbiljnih zdravstvenih pretnji, među kojima su i otpornost na antibiotike i zagađenje vazduha, imajući u vidu sve aspekte tih fenomena. I naše istraživanje, verujem, tome može doprineti.

Miroslav Stajić