Priče iz Muzeja Vojvodine u Novom Sadu – „Šerman”

Radnja filma je smeštena u unutrašnjost Francuske, kasnog leta 1944. godine, u vreme Drugog svetskog rata i govori o grupi američkih vojnika koji dezertiraju da bi iza neprijateljskih redova opljačkali banku. Film je snimljen najvećim delom na mestima u nekadašnjoj Jugoslaviji, u okolini Novog Sada, odnosno Vrdniku i u Istri, a novosadski tenk “Šerman”, koji se pojavljuje u filmu i na reklamnom plakatu dobio je važnu ulogu u jednom od uspešnijih holivudskih ratnih spektakala tog vremena. Danas taj normandijski veteran predstavlja najmarkantniji predmet kolekcije artiljerijskih oruđa Muzeja Vojvodine u Novom Sadu i izložen je parku između Muzeja savremene umetnosti i Muzeja Vojvodine.

Viši kustos – istoričar u Muzeju Vojvodine dr Predrag Bajić objašnjava da je u periodu „Hladnog rata“ Jugoslovenska narodna armija bila jedina vojska u svetu koja je u naoružanju imala i sovjetsko i američko oružje i vojnu opremu.

- Razlog za to bio je prekid odnosa Federativne narodne republike Jugoslavije (FNRJ) i zemalja tadašnjeg Informbiroa (istočnoevropska organizacija komunističkih partija koja je delovala od 1947. do 1956. godine), u junu 1948. godine -  kaže naš sagovornik. - Samo godinu dana nakon osnivanja, Informbiro se okrenuo protiv Komunističke partije Jugoslavije koja je odbila da se povinuje generalnom sekretaru Centralnog komiteta Komunističke partije Sovjetskog Saveza Josifu Staljinu. Period neprijateljstva je trajao sve do početka „destaljinizacije“ 1953. godine.

Šermanovi gabariti

Tenk „Šerman“ dugačak je 5,90, a visok 2,62 metra, pokreće ga „Fordov“ benzinski motor snage 450 konjskih snaga.

- Težina u borbenom kompletu s petočlanom posadom, municijom i punim rezervoarom mu je oko 30 tona, a maksimalna brzina 42 kilometara na čas – ističe Bajić. - Naoružan je topom, protivavionskim mitraljezom „Brauning“ i protivpešadijskim mitraljezom „Brauning“. Poseban adut mu je radijus okreta od svega 19 metara, što mu je davalo prednost nad jače naoružanim, ali težim i sporijim nemačkim tenkovima.

Situacija u kojoj se tada našla FNRJ dovela je do potrebe traženja pomoći u artiljerijskim oruđima, oklopno-mehanizovanim borbenim sredstvima i vozilima, koja je, bez obzira na još aktuelnu „Tršćansku krizu“ (višegodišnji sukob Italije i Jugoslavije oko teritorije Trsta, Gorice i Istre u godinama posle Drugog svetskog rata), mogla biti tražena jedino od NATO-a. Kao deo te pomoći Jugoslaviji je 1952. godine isporučeno 599 tenkova „Šerman“ koji su od 1942. godine bili osnovno oklopno oružje savezničkih trupa, najpre u severnoj Africi, a kasnije i na Pacifiku (borbe za arhipelag Gvadalkanal, Filipine, borbe u Burmi) i u Francuskoj, nakon iskrcavanja u Normandiji 2. juna 1944 . godine. Posebno je zanimljivo da je, sudeći po serijskom i broju motora i godini proizvodnje (1944. godina) novosadski “Šerman” korišćen i tokom borbi u Normandiji u Francuskoj i pukom srećom ostao čitav.

Nakon što su 1969. godine ti tenkovi povučeni iz naoružanja JNA, neki su služili na vojnim poligonima kao meta za vežbe gađanja. Jedan od njih je iz garnizona u Subotici poslat vozom na novosadsku železničku stanicu kao poklon tadašnjem Muzeju narodne revolucije Vojvodine, kompletan i u voznom stanju.

- Jugoslovenska kinematografija bila je razvijena i mnogi strani partneri su rado snimali koprodukcijske filmove kod nas – pojašnjava Bajić dodajući da je jedan od njih bio je i „Kelijevi heroji“. - Za snimanje tog filma producentima je trebao ispravan „Šerman“, a naš je predhodne jeseni, u tip-top stanju stigao iz Subotice i našao se u filmu u kojem su se, uz Donalda Saterlenda, koji je igrao komandira posade, našle holivudske legende poput Klinta Istvuda (narednik Keli), Telija Savalasa (oficir sa nadimkom Veliki Džo) i Dona Riklesa (pukovnik, komandant jedinice).

Nažalost „Šerman“ uz staru slavu izgubio je i sjaj. Do pre nekoliko godina bio je na neuglednom mestu, pa tek kada je uređen park ispred Muzeja prisajedinjenja tenk je dobio mesto koje zaslužuje. Spoljašnjost je restaurirana 2018. godine, ali ubrzo je ponovo išarana grafitima, nije u voznom stanju jer nema akumulator iako je prema rečima našeg sagovornika tadašnji direktor Muzeja sedamdesetih godina prošlog veka imao običaj da ga jednom mesečno „pali“ kako bi motor ostao koliko -toliko ispravan. Možda nakon naše priče i uz malo propagande novosadski ratni veteran ponovo stekne staru slavu i postane turistička atrakcija.

Silvia Kovač