PRIČE IZ MUZEJA VOJVODINE  Nakit i odeća otkrivaju poreklo naroda

U prošlosti, kao i danas, korišćene su različite sirovine za njegovu izradu. Materijal je nabavljan iz udaljenih krajeva, školjke su dopremane s Mediterana, ćilibar sa dalekih obala Baltičkog mora, a neke od omiljenih sirovina pronalažene su i u našim krajevima, poput određenih vrsta školjki i posebnih vrsta kamena. Do sirovina se dolazilo razmenom i trgovinom, a potom su odnošene do radionica, poput one u Tibiskumu, u današnjoj Rumuniji, koji je bio svojevrsni „centar“ za proizvodnju staklenih perli. Način proizvodnje nakita zavisio je od vrste materijala i njenih svojstava, veštine majstora i od potreba i želja tadašnjih mušterija. Među najzahtevnije tehnike, ubraja se izrada nakita od metala jer je, osim nabavke uključivalo i topljenje rude.

Pomoćnik direktora i viši kustos arheolog u Muzeju Vojvodine u Novom Sadu mr Tijana Stanković Pešterac pojašnjava da odevni predmeti i nakit pronađeni u nekropolama, između ostalog, odražavaju modu tadašnjih ljudi.  Kako bi se razumela namena i značenje nakita kroz istoriju je potrebno posmatrati kroz različite naučne discipline: psihologiju, antropologiju, etnologiju, teoriju mode, estetiku, filozofiju...

- U muzejima najčešće nailazimo na eksponate nakita ali retko se  saznaju detalji o njegovoj izradi, poreklu, nameni, „moćima“... – kaže Tijana Stanković Pešterac i dodaje da potreba čoveka za ukrašavanjem postoji oduvek. – Analizom nakita naučnici mogu mnogo toga naučiti o osobi na kojoj je pronađen ili o čitavom narodu kom pripada, o vremenu kada je izrađen, ali on otkriva i poreklo sirovina, trgovinske rute, način proizvodnje, veštinu majstora...

Na vitrinama u Muzeju Vojvodine izložene su brojne fibule, odnosno predmet najsličniji brošu koji se pojavio u bronzanom dobu, a koristio se sve do srednjeg veka kada ju je zamenilo dugme. Služile su za kačenje i pričvršćivanje odeće poput plaštova. Fibule su posebno dragocene za arheologe pošto svojim izgledom mogu da im pomognu pri određivanju starosti arheološkog nalazišta i naroda koji se nalazio na tom prostoru.

- Među mnogima izdvaja se fibula koje se nosila u vreme rimskih provincija na ovim prostorima a koja je pronađena na nekropoli koja je pripadala Sarmatima, narodu koji je živeo na prostoru Bačke u 3. i 4 veku – kaže Tijana Stanković Pešterac i pojašnjava da je izrađena u tehnici filigrana, obmotana finom žicom, centralni deo izliven i ukrašen plavim i crvenim bojama u tehnici emajla, koja je iziskivala veliku veštinu. Kad su Sarmati u pitanju raznobojne staklene perle bile su omiljeni ukras žena, što potvrđuju mnogobrojni primeri iz različitih epoha i krajeva sveta. Bilo da su nošene nanizane kao ogrlice ili su našivane na tkaninu i bile deo nošnje, perle su bile sastavni deo priloga u mnogim ženskim grobovima.

Hrišćanski simboli na nakitu

Jedan od simbola hrišćanske vere je monogram s prva dva slova Hristovog imena – „HIRO“. Taj simbol je prema legendi car Konstantin usnio pred odlučujuću bitku na Milvijskom mostu. Monogram se najčešće javlja na prstenju, ukazujući na postepeni prelazak rimskog stanovništva sa paganstva na hrišćanstvo. On vremenom biva zamenjen krstom, koji se nalazi na nakitu i do današnjeg vremena.

- Među našim eksponatima posetioci mogu da vide i srebrni prsten s monogramom Hrista koji se pijavljuje oko 4. veka – otkriva Tijana Stanković Pešterac. - Reč je o pečatnom prstenu s monogramom koji je naopako urezan, a čiji pronalazak izaziva ushićenje arheologa jer mogu da potvrde da se hrišćanska vera na ovim prostorima javila vrlo rano.

Rimljani su takođe bili poznati po tom neobičnom predmetu s kojim su vojnici pričvršćivali plaštove.- Kod nas su izloženi predmeti koji su pronađeni u velikoj rimskoj nekropoli iz 3. i 4. veka koja se nalazi u blizini Beške – navodi naša sagovornica. – Te fibule su drugačije jer su mnogo masivnije, u obliku su sidra i nošene su u paru kako bi se pričvrstio težak vuneni plašt na prednju stranu ramena, koji su Rimljani nosili na ovom podneblju zbog oštre kontinentale klime.

Velika seoba naroda koja je počela u 4. veku zadaje muku arheolozima jer je u tom periodu došlo do mešanja raznih naroda i njihovog međusobnog uticaja na ovim prostorima.

- Različite društvene grupe sahranjivale su pokojnike u skladu sa sopstvenim običajima, odnoso s pokojnikom u grob je stavljan nakit, koji nam zajedno sa ostalim predmetima može pružiti informacije o njihovoj etničkoj pripadnosti – pojašnjava Tijana Stanković Pešterac. - Predmeti iz nekropole koja potiče iz 8. veka iz Novog Slankamena pripadali su Avarinu članu nomadskog, osvajačkog naroda. U grobu je pored opreme za ratnika, pronađena i oprema za konja. Na osnovu specifičnog izgleda nakita, zaključili smo da je da je imao visok položaj u društvu i da je sigurno bio istaknuti ratnik. Po lepoti priloga koji smo našli izdvaja se i pojas sa metalnim privescima fantastičnih bića, poput grifona.

Amajlije i talismani su imali magičnu moć i verovalo se da uspostavljaju vezu između moćnih sila i onoga ko ih nosi, te da sadrže čudotvornu snagu i povećavaju životnu energiju, čineći ljude otpornijim i jačim. Pravljeni su od posebnih sirovina za koje se smatralo da sadrže specijalne moći

- Zanimljiva je mala fibula jer ima na sebi ćilibar, odnosno fosilizovanu smolu – navodi Tijana Stanković Pešterac. – Poznato je sa su antički Grci ćilibar zvali „elektron“ jer ima svojstvo da se naelektriše što je u to vreme bilo neobjašnjivo i magično. Ljudi su od njega izrađivali amulete da bi štitili sebe od zlih sila. Osim toga ćilibar se može naći određenoj vrsti drveta u Skandinaviji, pa neverovatno zvuči da su ljudi u praistoriji radi njene nabavke prelazili ogromna prostranstva, što nam potvrđuje da su ga smatrala izuzetno vrednim.

Silvia Kovač