Predlog nacrta zakona o istopolnim zajednicama: Od „cimerstva” do pravno priznatog partnerstva

Kada je, kako navode, 1994. godine homoseksualnost u Srbiji dekriminalizovana, a u maju 2008. skinuta sa liste psihijatrijskih oboljenja, nije preostalo ništa što bi istopolnim partnerima onemogućilo da stanu pred matičara osim društvenih predrasuda, budući da mnogi građani, pa i grupacije, i dalje smatraju da bi time bile narušene tradicionalne porodične vrednosti i da bi se, u stvari, odobrilo neprimereno seksualno ponašanje.

Cilj donošenja zakona o istopolnim zajednicama, na kojem se radi od 2013. godine, jeste da se skine stigma sa pripadnika LGBT populacije i spreči diskriminacija, te da se uklone administrativne i pravne prepreke na njihovom putu do stabilne, monogamne porodice. On im praktično otvara mogućnost da zajedno podignu kredit, posete jedno drugo u bolnici, naslede penziju, odgajaju dete rođeno u prethodnoj vezi i ostvare zdravstvenu, socijalnu ili dečju zaštitu. Ukoliko bi zakon bio donet, počeo bi da se primenjuje tek za godinu dana.

Prema Predlogu nacrta, partner, bivši partner, kao i dete koje živi sa njima, uživali bi status člana porodice i imali zaštitu od nasilja u njoj, u skladu sa opštevažećim propisima. Da se registruju, imale bi pravo dve punoletne osobe, koje nisu u braku niti u bliskim krvnim odnosno tazbinskim odnosima, pod kojima se smatra i srodstvo zasnovano usvojenjem, a izjava volje mora biti slobodna. One bi sporazumno birale prezime koje će ubuduće nositi. Svečanom činu, „u službenoj prostoriji prigodno uređenoj za tu namenu” ili na drugom prikladnom mestu, ukoliko za to postoje opravdani razlozi, obavezno bi prisustvovali budući partneri, dva svedoka i matičar. Odmah potom izdao bi se izvod iz registra istopolnih zajednica. Ovu jedinstvenu bazu podataka vodio bi nadležni organ jedinice lokalne samouprave, ali bi ona bila sastavni deo Centralnog registra stanovništva. Podaci bi mogli da se koriste u statističke, naučne, istraživačke i druge svrhe, ali tako da se ne otkriva identitet pojedinaca.

Ukoliko bi se jedan od partnera razboleo, drugi bi imao jednaka prava i obaveze kao i supružnici: da bude obavešten o njegovom zdravstvenom stanju i toku lečenja, da ga posećuje ako je hospitalizovan, ali i da učestvuje u donošenju odluka koje se tiču medicinskog tretmana. To se odnosi i na slučajeve u kojima oboleli nije sposoban da da pristanak na predloženu medicinsku meru.

Nacrt predviđa i situacije u kojima je neko od istopolnih partnera lišen slobode. Pa tako, ukoliko se nalazi u pritvoru ili je na izdržavanju kazne zatvora odnosno mere bezbednosti, ima pravo na primanje paketa i posete svog partnera, u skladu sa zakonom kojim se uređuje izvršenje krivičnih sankcija.

Ovaj dokument zasada ne odobrava usvajanje, mada to nigde izričito ne napominje, ali navodi da, uz pristanak, svakodnevne odluke u vezi sa detetom koje živi sa roditeljem u istopolnoj zajednici može donositi i partner koji mu nije roditelj. To važi i u hitnom slučaju, kada detetu preti opasnost po zdravlje i život, a postupanje, naravno, mora biti u njegovom najboljem interesu. Ukoliko pomenuti roditelj premine, njegov registrovani partner dužan je da izdržava dete ako ono nema srodnika koji bi preuzeo tu obavezu. U slučaju prestanka istopolne zajednice, ono ima pravo na održavanje ličnih odnosa sa bivšim partnerom svog roditelja, što može biti ograničeno sudskom odlukom.

Pre ili nakon zaključenja zajednice, istopolni partneri mogu urediti svoje imovinske odnose ugovorom, koji potvrđuje javni beležnik, uz njegovo upozorenje da se njime isključuje zakonski režim zajedničke imovine, budući da se ona deli posle sporazumnog ili sudskog raskida. U slučaju smrti osiguranika ili korisnika penzije, pod članom njegove porodice smatra se i partner istopolne zajednice i dete koje izdržava.

Slađana Milačić