NOVI SAD I ARHITEKTURA Pogled na gradske hramove

Takvi gradski vidikovci bili su prisutni od kako gradovi postoje. I naši ih naravno gradovi imaju, bar oni sa pogodnim uzvišenjima ili visokim zgradama sa kojih je takav pogled moguć. Dok Beograd ima Kalemegdan sa pogledom na svog mlađeg brata, Novi Sad je sa tvrđave vidljiv spektakularnim pogledom na bačku obalu i, sa druge strane, Frušku goru. Ipak, malo je gradova koji unutar sebe, u svojoj urbanoj strukturi, imaju zgodnu lokaciju sa koje bi se mogao sagledati neki određeni arhitektonski ili gradski sadržaj.

Odmah preko puta novosadske Uspenske crkve, na još uvek zapuštenom pa i neuglednom stajalištu gradskih autobusa, jedinstvena je lokacija, ve­rovatno čak i u svetskim razmerama, gde se u par koraka i sa nekoliko kvadratnih metara može videti šest novosadskih molitvenih hra­mova različitih konfesija.

Ako se okrenete levo, prema severu, ka ulici Jovana Subotića, prvi hram koji je uočljiv je slovačka Evangelistička crkva (1886). Samo nešto niže, na nju gleda, sa ulazu u Miletićevu ulicu, rusinska Grkokatolička crkva Svetog Petra i Pavla (1822), sa lepim, savremenim mozaikom iznad ulaznog portal. Kada pogledom kružite dalje, potom vam pogled direktno pada na velelepnu Uspensku crkvu (1777), jedinstven i jedan od najlepših pravoslavnh gradskih hramova u Vojvodini sa posve netipičnim slikanim programom na visokim svodovima, sa freskama iz ciklusa Hristovih muka, koji je karakterističniji za manastirska zdanja nego za gradske hramove. Naime, u Uspenskoj crkvi, na svo­dovima, teče ciklus Hristovih muka, koji započinje u apsidi crkve, pa se posle toka kroz svodove, ponovo vraća u taj, najvetliji deo svakoga hrama. U Uspenskoj crkvi nalaze se i najstarija javno izložena umetnička dela koja se mogu videti u Novom Sadu – dve italokritske ikone Bogorodine iz 17. veka.

Iza bunkera Srpskog narodnog pozorišta izviruje velelepna rimokatolička crkva Sveto Ime Marijino (1895), simpatično i laički poznata pod nazivom katedrala, mada to nije, jer je za rimokatoličku crkvu u Bačkoj centralni, katedralni hram crkva Svete Tereze Avilske u Subotici. Taj niz sjajnih pogleda u polukrug ka novosadskim hramovima zatvara se kompleksom Jevrejske sinagoge (1909) i bliže Reformatorskom crkvom (1865), smeštene na ulazu u ulicu Pap Pavla. Do probijanja nastavka Bulevara Mihajla Pupina s početka šezdesetih godina u tom nizu mogla se nekada videti i malena Jermenska crkva (podignuta 1746, obnovljena 1872, srušena 1963).

Takva retka mesta, kao prave urbane i multikofesionalne bisere, svakako bi trebalo na odgovarajući način označiti i obeležiti. Možda sa nekom lakom, stepenišnom konstrukcijom sa koje bi ovaj pogled bio upamćen. Ili pak, sa jednostavnom, lepo dizajniranom, info-tablom.

Vladimir Mitrović