Ministarstvo kulture brine o najstarijoj građevini u Bačkoj Palanci

Doduše, Bačkopalančani su konkurisali na sredstva za izradu infrastrukture objekata kulture, ali i manifestacije i opremu. Razumljivo, zbog velikog interesovanja za ovaj konkurs, a ograničenih sredstava Kulturni centar dobio je 32,6 miliona dinara za rekonstrukciju i sanaciju zgrade Muzeja u samom centru Bačke Palanke. Tačnije, reč je o najstarijoj i najvećoj zgradi, građenoj je pre više od jednog veka, a najduže je bila u funkciji školstva, odnosno građena je kao prva Građanska škola u ovom delu bačkog priobalja Dunava.

Marko Knežić, direktor KC u ovoj varoši kaže da je zgradi narušena statika posebno sa dvorišne strane, potrebno je obnoviti temelje koji su od cigle, rešiti se vlage, odvođenje atmosferkih padavina, zameniti stolariju, urediti fasadu... Veli da je u toku izrada projekta, pa potpisivanje ugovora, a kada će početi radovi još uvek ne može tačno da se kaže. Zna se da će se raditit prva faza sa novcima dobijenim na konkursu, a drugu, od četiri predviđene faze, najverovatnije će finansirati lokalna samouprava. U obnovljenom zdanju, pored Muzeja, mesto će naći i druge institucije kuture, kao i amateri.              

O istoriji ovog zdanja čak i podosta starijih Palančana malo zna, sem da su ovde nekada bile škole. Zgrada je svedok istorije školstva u ovom kraju, a prvi podaci pronađeni su u Arhivu Vojvodine, odnosno pronađen je dokument na nemačkom jeziku iz 1772. godine, a njime su obuhvaćene sve škole ondašnje Karlovačke mitropolije, pa u tom dokumentu za Palanku napisano je i ovo:

Osnovna škola „Klara Feješ“

U SFRJ, 50-tih godina prošlog veka tražena su rešenja da se i u Bačkoj Palanci obrazuju stručnjaci sa srednjim ekonomskim obrazovanjem. Tih godina u Srbiji je otvoreno 77 takvih škola, a od toga u Vojvodini 17. U Bačkoj Palanci prva generacija đaka u Ekonomsku školu upisana je školske 1956-57. godine, a odluku o formiranju škole koja je bila smeštena u zgradu nekadašnje Građanske škole, doneo je Narodni odbor Sreza Bačka Palanka, aprila 1956. godine. Pored ostalih, jedno vreme u ovoj zgradi radila je i osnovna škola „Klara Feješ“.

„U Palanci postoji škola još od kada su njeni stanovnici bili militari. Smeštena je u srpskoj porti (crkvi), a njena zgrada ima kujnu i dve sobe. Škola ima 47 đaka, 40 muškaraca i 7 devojčica koji uče srpsko čitanje, pisanje i hrišćanske pouke. Učitelja je postavila opština uz saglasnost bačkog vladike“... Ipak, prva Građanska škola ustanovljena je Zakonom o narodnoj školi 1868. godine. Radovan Šunjka, jedan od hroničara ove varoši, pored ostalog, kaže da su ustanovljenje ovog tipa škole diktirali životni uslovi nastali posle ere apsolutizma. Dolaskom u Palanku iz Sombora preduzimljivog advokata Karla Mezejia pokrenuta je inicijativa otvaranja Građanske škole, a Inicijativni odbor osnovan je 1884. godine. Trebalo je pune dve godine  da se obezbedi inventar, iznajme odgovarajuće prostorije, prikupe novčana sredstva i dobije potrebna dokumentacija. Građanska škola u Palanci počela je sa radom septembra 1886. godine u iznajmljenoj kući dr Perleza. Za prvo formirano odeljenje obezbeđena su sredstva od roditelja. Prva nastavnica škole bila je Aderijan Seleš Etelka. Prva generacija maturanata 1891. godine postala je najobrazovaniji „činovnički kadar“ u Palanci. To su, uglavnom, bila deca bogatih trgovaca i zanatlija, a među njima bilo je i nekoliko sinova bogatih paora.                  

Država preuzima građansku školu 1898. godine, ali sve do 1901. godine škola je bila smeštena u nekoliko privatnih kuća. Te godine tri opštine (Stara, Nova i Nemačka Palanka) sklapaju ugovor sa preduzimačem Franc Rajhlom iz Subotice koji se obavezao da će za 106 hiljada kruna izgraditi zgradu škole u Nemačkoj Palanci. U toj zgradi danas je Muzej, a smeštena je preko puta prelepe, isto tako stare zgrade Narodne biblioteke. U početku škola je imala osam učionica, malu salu i zbornicu, a ti kvadrati premereni su u jesen 1903. godine. Građansku školu su u posebnim odeljenjima pohađali muški i ženski učenici. Za novog direktora u tada novoj zgradi postavljen je Jovan Kardoš, a nastavni jezici bili su nemački i mađarski. Posle Prvog svetskog rata tri Palanke, u Kraljevini Srba Hrvata i Slovenaca dobijaju jedno ime – Bačka Palanka, a u Građanskoj školi nastava se vrši na srpskom i nemačkom jeziku.  Ukinuta je nastava na mađarskom jeziku, za direktora Građanske škole postavljen je Dimitrije Rašić, a tih godina u školu dolazi i mladi profesor Petar Protić – Solunac. 

Tekst i foto: Miloš Sudžum