Manje brojne nacionalne manjine suočene sa asimilacijom

Ova publikacija pokazala je da sve manje nacionalne zajednice imaju tendenciju opadanja broja pripadnika, ali i predstavila koji su problemi sa kojima se malobrojne nacionalne zajednice suočavaju u ostvarivanju zakonom utvrđenih prava na obrazovanje, kulturu, informisanje, kao i pravo na službenu upotrebu jezika i pisma.

Istraživači i autori ove publikacije Jelena Perković i Darko Baštovanović ističu da je nesrazmerno mali broj objavljenih publikacija o tim zajednicama u odnosu na značaj njihovog doprinosa u politici, ekonomiji, kulturi i da se postavlja pitanje da li bi o doprinosu manje brojnih zajednica trebalo da pišu samo pripadnici tih zajednica, ili i istraživači šire zajednice, uz napomenu da ni akademska javnost u Srbiji, ali ni njihovi sunarodnici u državama matičnog naroda nisu upoznati sa tim doprinosom.

Sve nacionalne zajednice u ovom istraživanju, izuzev jevrejske, imaju svoje nacionalne savete, ali različito ostvaruju svoja prava.

Češka nacionalna zajednica na prostoru današnje Srbije živi skoro dva veka. Prvi pripadnici češkog naroda su pristigli na teritoriju današnjeg Banata, a formiranjem nove države Srbije, posebno u drugoj polovini 19. veka, pripadnici češkog naroda masovnije dolaze prihvatajući otvoreni poziv kao zanatlije, trgovci, bankari, profesori, inženjeri, vojni stručnjaci, industrijalci ostavljajući dubok trag u razvoju Srbije kao samostalne države.

Prema popisu stanovništa iz 1948. na teritoriji Republike Srbije živelo je 6.760 pripadnika češke narodnosti a prema poslednjem popisu 2011. kao pripadnici te zajednice izjasnilo se 1.824 građana Srbije.

Česi su najvećim delom naseljeni u južnom Banatu odnosno opštini Bela Crkva, opštini Kovin, Vršac kao i u Beogradu, Novom Sadu, Kragujevcu, Leskovcu i Subotici, a pripadnici češke zajednice slabo poznaju književni češki jezik i pravopis i najčešće govore srpski jezik.

U cilju očuvanja maternjeg jezika, potpomognuta od Republike Češke organizuju se kursevi češkog jezika. Česi u Srbiji se u pogledu verske pripadnosti većinom izjašnjavaju kao katolici, a manjim delom kao evangelisti.

Ukrajinci koji sada žive u Srbiji, pretežno u vojvođanskom prostoru, došli su migiracijama iz Bosne i Hercegovene u vreme kada su ove dve republike bile sastavni deo Kraljevine SHS i Jugoslavije.

Ukrajinci u Vrbasu, Kuli, Sremskoj Mitrovici...

Prema poslednjem popisu stanovništva danas u Republici Srbiji živi oko 4.600 pripadnika ukrajinske zajednice, od čega skoro 90 posto živi u Vojvodini u oko 200 naseljenih mesta. Ukrajinci su se grupisali pre svega u opštinama Kula, Vrbas, Sremska Mitrovica, Inđija, kao i u Beogradu i u Novom Sadu.

Pripadnici ukrajinske zajednice govore svoj maternji jezik, ali se on polako zaboravlja čime se ubrzava asimilacija pripadnika ukrajinske zajednice. Promena je zabeležena uvođenjem u obrazovni sistem Srbije predmeta ukrajinski jezik i istorija nacionalne kulture, koji se fakultativno izučava u dve osnovne škole - u Kuli i u Vrbasu.

Ukrajinski jezik ni u jednom naselju gde žive Ukrajinci nema status službenog jezika. Ukrajinci u Srbiji su većinom grkokatoličke vere.

Nemačka nacionalna zajednica bila je jedna od brojnijih na prostoru Vojvodine, ali su zbivanja po završetku Drugog svetskog rata uticala na gotovo nestanak ove nacionalne zajednice.

Brojnije prisustvo pripadnika nemačkog naroda na prostoru južnih delova Austrijskog carstva zabeleženo je u drugoj polovini 18. veka kada je Marija Terezija otpočela najveće migracije u Evropi.

Namera Bečkog dvora je bila da se posle poraza Turaka i njihovog povlačenja predeo današnje Vojvodine i Banata naseli življem iz raznih krajeva austrijskog carstva.

Pola miliona Nemaca živelo u Kraljevini Jugoslaviji

Prvi došljaci nemačkog porekla bili su uglavnom zemljoradnici, stočari, zanatlije raznih struka i sitni trgovci. Oni su se, bez obzira na složene ekonomske istorijske okolnosti, zadržali na prostoru Vojvodine i južnog Banata duže od dva i po veka.

Podaci govore da je u Kraljevini Jugoslaviji 1931. godine bilo oko 500.000 Nemaca da bi danas njihov broj u državama koje su nastale raspadom Jugoslavije iznosio oko 10.000.

Na teritoriji Srbije, prema popisu iz 2011. bilo ih je 4.064 sa napomenom da se ta cifra možda i prepolovila pre svega zbog ubrzanog iseljevanja pripadnika ove zajednice i demografske starosti nemačke zajednice. Najvećim delom Nemci žive u Vojvodini.

Drugi svetski rat obeležio je pripadnike nemačke nacije najodgovornijim za ratne zločine i ratna razaranja. Po oslobođenju Jugoslavije, oko 300.000 Nemaca je napustilo njenu teritotiju, a znatan broj je stradao u radnim logorima.

Socijalistička vlast je nemačkom stanovništvu oduzela pravo na imovinu, kao i sva građanska prava odlukom iz 1946. godine. Promena stava prema pripadnicima nemačke manjine u Jugoslaviji desila se početkom dvehiljadite godine kada se revidiraju ocene i stavovi prema nemačkoj manjini čiji su pripadnici bili državljani ondašnje Jugoslavije.

Slovenačka nacionalna zajednica je u poslednjih sto godina imala status konstitutivnog naroda u državi koja je menjala ime da bi se na kraju raspala u nekoliko samostalnih država.

Slovenci u statusu nacionalne manjine

Prisutnost većeg broja Slovenaca, koje istorijski izvori beleže u 20-im i 30-im godinama  20. veka, deo je obimnijeg migracionog fenomena, podstaknutog uspostavljanjem severnojadranske granice i priključenja nekadašnjeg Austrijskog primorja Kraljevini Italiji nakon Prvog svetskog rata. Raspadom SFRJ, Slovenci postaju nacionalna manjina-zajednica u Srbiji.

Uoči tih događaja, prema popisu iz 1991. u Srbiji je bilo 8.001 pripadnika slovenačkog naroda da bi dvadeset godina nakon toga u Srbiji bilo 4.033 Slovenaca, ali sada u statusu nacionalne manjine. Slovenci u Srbiji govore svoj jezik, ali zbog disperzivnosti populacije nemaju preduslova da se taj jezik izučava u obrazovnom sistemu Srbije.

Slovenački jezik se izučava van školskog sistema, a grupe se formiraju prema iskazanim potrebama.

Pripadnici jevrejske zajednice su se uglavnom bavili trgovinom, a prvi podatak o broju Jevreja na teritoriji Srbije kao suverene države je iz 1912. kada je zabeleženo da ih ima 5.000. Na teritoriji Kraljevine SHS živelo je ukupno je oko 6.000 pripadnika jevrejske zajedice, od čega je u Srbiji njihova brojnost u odnosu na 1912. više nego udvostručena - bilo ih 13.500, a u samom Beogradu je živelo 10.000 pripadnika jevrejske zajednice, odnosno naroda mojsijeve vere kako se zvanično definisao njihov nacionalni identitet.

Danas u Srbiji prema poslednjem popisu ima 750 Grka mada su procene da među stanovništvom Srbije ima oko 15.000 građana grčkog porekla koji se izjašnjavaju kao Srbi.

Pripadnici grčke zajednice žive u Beogradu, Novom Sadu, Smederevu, Nišu, Somboru, Pančevu, Subotici, Kragujevcu, Boru, Bačkom Petrovcu, Zrenjaninu.

Grci su imali svoje škole u Novom Sadu, Vršcu, Zemunu, Smederevu. Danas grčki jezik nije u sistemu državnog obrazovanja već se uči u grupama koje se obrazuju prema potrebi.

Grčki jezik nema status službenog jezika. Grčka zajednica nema medije ni na srpskom ni grčkom jeziku.

Jedan od najtragičnih perioda u novijoj istoriji jevrejskog naroda je svakako njihovo stradanje (holokaust) i progon za vreme Drugog svetskog rata. Prema podacima na teritoriji Jugoslavije uoči 1941. živelo je 82.500 Jevreja.

Samo u toku jedne godine od aprila 1941. do maja 1942. nacističke vlasti u Srbiji su ubili oko 16.000 Jevreja. Holokaust je preživelo 14.000 jugoslovenskih Jevreja. Na teritoriji Srbije ih je bilo 8.000 od čega je oko 4.000 u Vojvodini. Interesantno je napomenuti da su pripadnici jevrejskog naroda, državljani tadašnje Kraljevine Jugoslavije, tokom Drugog svetskog rata učestvovali u borbenim akcijama partizana, ali i četničkog pokreta.

Nakon završetka rata više od polovine preživelih Jevreja se iselilo u Izrael.

Prema poslednjem popisu iz 2011. u Srbiji ima 787 Jevreja. Većinom žive u Beogradu, Novom Sadu i Subotici. Pripadnici jevrejske zajednice uglavnom se izjašnjavaju da im je srpski jezik maternji.

Sa ovako malo brojnom populacijom i nepovoljnom starosnom strukturom, pripadnici jevrejske zajednice nemaju realnih uslova da se hebrejski jezik uvrsti u sistem državng obrazovanja.

Međutim, s vremena na vreme organizuju se grupe za učenje hebrejskog jezika. Jevrejska zajednica nema organizovan Nacionalni savet, ali svoje aktivnosti vodi preko Saveza jevrejskih opština Srbije.

Nakon okončanja građanskog rata u Grčkoj, deo grčkih boraca i civila, njih oko 2.500, dobilo je utočište u tadašnjoj Jugoslaviji gde su boravili u periodu od 1945. do 1949. u okviru takozvane Grčke republike u Buljkešu - današnji naziv Maglić.

Aleksandar Savanović