Ko sve ima pravo na porodičnu penziju?

Osnovni uslov za ostvarivanje prava je da je umrli navršio najmanje pet godina staža osiguranja, odnosno da je ispunio uslove za starosnu, prevremenu starosnu ili invalidsku penziju, osim u slučaju kada je smrt nastupila kao posledica povrede na radu ili profesionalnog oboljenja, kada se pravo na porodičnu penziju ostvaruje bez obzira na dužinu staža.

S druge strane, članovi porodice koji podnose zahtev treba da ispune uslove koji se odnose na navršene godine života u vreme podnošenja zahteva i u vreme smrti umrlog; u određenim okolnostima utvrđuju se i činjenice postojanja nesposobnosti za samostalan život i rad, kao i izdržavanja od umrlog, a za decu je od značaja i činjenica školovanja. Ipak, slično uslovima za ostvarivanje prava na starosnu penziju, koji su iz godine u godinu menjani i postupno povišavani, i uslovi u pogledu navršenih godina života potrebnih za ostvarivanje prava na porodičnu penziju su do 2017. godine povišavani, a od tada su nepromenjeni.

Zahtev za ostvarivanje prava na porodičnu penziju najčešće podnose bračni drug i deca umrlog, ali su u krugu članova porodice koji mogu ostvariti pravo na porodičnu penziju i roditelji, braća, sestre, kao i druga deca s jednim roditeljem ili bez oba, koje je umrli izdržavao.

Poslednjim izmenama Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, počev od 14. decembra 2019. godine, pravo na porodičnu penziju može ostvariti i vanbračni partner umrlog, pod uslovom da je činjenicu vanbračnog partnerstva prethodno utvrdio nadležni sud u vanparničnom postupku.

Utvrđivanje visine penzijeVisina porodične penzije se utvrđuje u procentu od penzije koja je pripadala umrlom korisniku na dan smrti, odnosno od penzije koja bi mu pripadala na dan smrti. Ukoliko se porodična penzija utvrdi za jednog člana porodice, ona iznosi 70 odsto penzije umrlog, za dva člana pripada 80 odsto, za tri 90 procenata, a za četiri i više članova porodice pripada 100 odsto penzije umrlog.

U slučaju da penziju koriste članovi uže i šire porodice, članovima uže porodice se iznos određuje na prethodno opisani način, dok članovima šire porodice pripada iznos penzije koji preostaje do punog iznosa penzije umrlog (npr. ako tri člana uže porodice koriste penziju, njima pripada 90 odsto penzije umrlog, dok će član šire porodice koristiti preostalih deset odsto). U slučaju da pravo na porodičnu penziju imaju bračni ili vanbračni partner, a uz njega i razvedeni bračni drug, ili vanbračni partner po prestanku zajednice života, kojima je sudskom presudom određeno izdržavanje, određuje se jedinstvena porodična penzija koja pripada jednom članu porodice, a zatim se ta penzija deli u jednakim iznosima pa će, npr. bračni drug i razvedeni bračni drug umrlog koji je imao pravo na izdržavanje, koristiti 70 odsto penzije umrlog, podeljeno na dva jednaka dela.

U postupku koji se pokreće i vodi po zahtevu za ostvarivanje prava na porodičnu penziju utvrđuje se da li su ispunjeni uslovi na strani umrlog lica, kao i to da li osoba koja je podnela zahtev pripada krugu lica koja su zakonom određena kao lica koja mogu ostvariti pravo na porodičnu penziju, a zatim i da li ta lica ispunjavaju predviđene uslove. Vanbračni partner je pri podnošenju zahteva u obavezi da priloži i pravosnažnu odluku donetu u vanparničnom postupku, kojom dokazuje postojanje vanbračne zajednice. Ukoliko takva odluka još nije doneta, da se ne bi propustilo blagovremeno podnošenje zahteva (pravo na penziju ostvaruje se najranije šest meseci pre dana podnošenja zahteva), potrebno je priložiti dokaz da je vanparnični postupak pokrenut kod nadležnog suda.

Članovi porodice uz zahtev mogu priložiti dokaze o srodstvu – izvod iz matične knjige venčanih, odnosno rođenih, ili će se ti dokazi pribaviti po službenoj dužnosti. Preživeli bračni, odnosno vanbračni partner, pravo na porodičnu penziju ostvaruje uz uslov da je do smrti osiguranika udovica navršila 53, odnosno udovac 58 godina života, ili pravo mogu da koriste uz dete koje koristi pravo na porodičnu penziju, a prema kome obavljaju roditeljsku dužnost. Udovica koja je u trenutku smrti supruga navršila 45 godina života, moći će pravo na porodičnu penziju da ostvari kada navrši 53 godine. Ukoliko se pravo koristi uz decu, po navršenju navedenih godina života pravo se trajno zadržava.

Deca pravo na porodičnu penziju ostvaruju do navršenih 15 godina života bez posebnih uslova, a zatim do 20 godina u slučaju da pohađaju srednju školu, a do 26 godina života ako se školuju na visokoškolskoj ustanovi, o čemu redovno dostavljaju dokaze u toku korišćenja prava. U slučaju da je dete nesposobno za samostalan život i rad, ta činjenica se utvrđuje veštačenjem u postupku, a u zavisnosti od dana nastanka nesposobnosti, može biti neophodno i utvrđivanje činjenice da je umrli osiguranik izdržavao dete do dana svoje smrti.Činjenica izdržavanja se obavezno dokazuje i utvrđuje i za članove šire porodice (roditelje, braću, sestre i dr.) a pri dokazivanju se uzimaju u obzir i svi mesečni prihodi podnosioca zahteva, koji ne smeju prelaziti iznos najniže penzije.    

M. Mirić