Knjazova znamenja i gospodarenja

prva vladavina kneza Miloša Obrenovića” pod svodom Vojnog muzeja na Kalemegdanu. Ta jedinstvena priča o značajnom periodu srpske istorije, koju potpisuje kustos Anđelija Radović, sa 150 izloženih primeraka oružja i oružnog pribora, zastava, predmeta znamenitih ustanika, vojvoda i kneževa, umetničkih dela na kojima su likovi ustanika i prikaz značajnijih događaja i bitaka, odlikovanja i arhivarija, donosi pravi „šmek“ stare Srbije. Zemlje u kojoj je poreklo znamenite kneginje Ljubice iz porodice Vukomanovića doprinelo da baš Miloš bude izabran za vođu i povede narod na put pobeda.

Kustoskinja Radović provela nas je kroz četiri tematske celine izložbe, a predmeti koje susrećemo ilustruju vreme i aktere koji su se u Takovu okupili ispod čuvenog hrasta, a koji čuvenom litografijom izranja pred nama. Na jednom mestu u direktnom sučeljavanju portreti Miloša, među kojima se izdvaja onaj robusnog ustanika sa zastavom i kuburom kako ga je video ruski slikar Vsevold Vujevič, naspram tadašnjeg turskog sultana Mahmuta II. Priča teče nedaleko od konaka Kneginje Ljubice, prvog dvora Miloševog, u vreme kada se stvara srpsko gradsko jezgro Beograda. Posetioci mogu da vide i njegova vladarska zdanja, sve do onog u stonom Kragujevcu.



Gledajući knjaza i sultana, prve dvorove obnovljene srpske države ne može se izbeći sećanje na zapise putopisca Joakima Vujića. Opisujući Milošev konak u Kragujevcu on pominje “sobu sa izobraženijima”, sa gospodarevim portretom u celoj figuri i pečatnim portretima dvanaest ruskih imperatora. Pored njih i ruskog poslanika na porti G. A. Stroganova i vojskovođe grofa P. H. Vitgenštajna (koji se istakao u borbi protiv Napoleona), zatim turskog sultana Mahmuta II i Napoleona Bonaparte, povlačeći na taj način paralele i veličajući borbu srpskih ustanika.



U ovom sećanju Vojnog muzeja na vreme od pre dva veka prva tematska celina je posvećena propasti Prvog srpskog ustanka, Bukureštanskom miru, izbeglištvu starešina sa delom naroda na austrijsku teritoriju, ponovnoj okupaciji Srbije i teroru nad nedužnim narodom. Počev od Hayi Prodanove bune pa do ustaničkog kraha i čuvene proklamacije vožda Karađorđa narodu i vojvodama. Tu su pisma kojim traži da se brani Srbija, da se vojvode rasporede na granice, pa Crni Đorđe piše Nenadovićima, Luki Lazareviću i samom Milošu. Obrađuje se i odnos velikih sila prema srpskom pitanju toga doba, a dokumenta iz arhivske baštine nepokolebljivo donose istinu o strašnom periodu za koji pesnik reče “gore nebo, dole zemlja”.



Druga tematska celina posvećena je ustaničkoj 1815. godini, zboru u Takovu na Cveti, bojevima na Ljubiću, Dublju, opsadi turskih garnizona, pogibiji Stanoja Glavaša posle gušenja Prodanove bune, Arsenija Lome na Rudniku, Rajića na Ljubiću, Milić Drinčića na Dublju, kao i turskog paše Đaje na Moravi kod Čačka.



Treća celina prikazuje Miloševu diplomatsku borbu za pisane povlastice date u pregovorima sa Marašli Ali pašom, od 1815 do 1830, odnosno 1833. godine, uređenje unutrašnje autonomne vlasti, sve sa poslužavnikom i čašom gospodara iz koje je neuki Miloš učio ili upozoravao sve buduće na vlasti u Srbiji na mudrost diplomatije i politike pregovaranja. Sliku poznatih domova i njihovih ukućana upotpunjuju “srpski sovjetnici” i njihovi predmeti, prikaz privatnog života, izgradnja institucija, formiranje vojnih jedinica i ustanovljenje uniformi, donošenje Sretenjskog ustava sa regulisanim atributima vlasti, te prihvatanje „turskog ustava“. 

Zanimljivo je videti soldatu, repliku uniforme srpskog vojnika iz 1827. godine, pa zastave koje su se vijorile po Sretenjskom, te tzv. turskom ustavu.



Četvrta celina je naslovljena „u spomen ustanka“, odnosno prvog obeležavanja 50-godišnjice ustanka kada su ustanovljena prva odličja, a izložena su originalna. Te 1865. mali broj je preživelih učesnika ustanka, pa su odlikovani članovi njihovih porodica koji su poneli Takovski orden. Knjaz ustanovljuje i Orden Miloša Velikog, a polako se formiraju i vojne jedinice, vojska Srbije. Pod Obrenovićima se stvaraju uslovi za kulturni uspon Srbije i dalju borbu za konačno oslobođenje. Interesantno je da su rodonačelnici dinastije, koja je ostavila veliki pečat u našoj istoriji i nestala u krvavom puču kada su zaverenici ubili kralja Aleksandra i kraljicu Dragu, bili pod uplivom porodice poslednje suverenke Obrenovića. Naime, deda Drage Mašin, vojvoda Nikola Lunjevica bio je venčani kum kada su Miloš i Ljubica rekli sudbonosno „da“, ne sluteći gde će ih to privatno i istorijski odvesti.



Na Lunjevice i njihovu ulogu podseća sablja vojvode Nikole, na to da je Srbija imala opozicionare još tada, koji su dizali bune, te predmeti Nikole Đaka i Milete Radojković, koji je bio i savetnik i oponent Milošev.

Najveći broj izloženog je iz fundusa Vojnog muzeja, a deo pozajmljen je iz Narodnog muzeja, Istorijskog muzeja Srbije, Muzeja grada Beograda, Narodnog muzeja u Kraljevu, Arhiva Srbije. Ovaj zanimljivi vremeplov može se pogledati do 22. maja.



Vladimir Đuričić