Dvorci, nekada davani u miraz, sada čekaju svoje vreme

Srećna je okolnost da su dvorac Damaskin koji je sagradio Lazar Dunđerski u Hajdučici, Kapetanovo i dva dvorca plemićke porodice Danijel u Starom Lecu i dvorac Jagodić takođe u ataru istog mesta, ali u blizini Konaka (opština Sečanj), opstali i u solidnom stanju služe sadašnje vlasnike i dostupni su posetiocima. 

U Plandištu nema turističke organizacije, ali su prijatno iznenađeni zainteresovanošću za posete ovim dvorcima, koji su dragocena kulturna dobra ove sredine, ali i šire zajednice. Dvorci i poljoprivredna imanja su posle Drugog svetskog rata nacionalizovani, pa su u zdanjima negdašnjih veleposednika i plemića bila sedišta zadruga i poljoprivrednih dobara. Doskorašnja savetnica za turizam u Opštinskoj upravi Plandišta Rodika Grujesku objašnjava da su njihovom privatizacijom i dvorci dobili nove vlasnike, pa su neka i prodavana kada su se ukazale zainteresovane mušterije.

- Potencijali dvoraca za razvoj turizma postoje, samo, čeka se pravo vreme, da se oni valorizuju, možda kroz neke oblike javno privatnog partnerstva – smatra Grujesku. 

Tako je dvorac Kapetanovo  vršački “Agro-Banat” kupila gospođa Radmila Jovanović, koja je u svom posedu ima i dvorac na salašu Jagodić, dok kaštelom Damaskin okružen velelepnim parkom koji je Lazar Dunđerski u miraz sa poljoprivrednim imanjem dao svojoj ćerki Olgi, sada je u posedu firme “Ćorić Agrar” iz Bašaida. Vlasnici dvoraca su vrlo kooperativni i dozvoljene su posete, uz blagovremenu najavu domaćinima.

Oni su prema rečima Rodike Grujesku voljni da turistima pokazuju svoje dvorce, naglašavajući da je gospođa Radmila Jovanović do tada zapuštene dvorce Kapetanovo i Jagodić spasila od ruiniranja i propadanja, a oni su zdanja od velike kulturne vrednosti.

- Gospođa Jovanović je obnovila dvorce i veliko joj hvala u ime svih nas što nas sada na turističkoj mapi prepoznaju po dvorcima i kaštelima. Zahvaljujući njoj stara zdanja ponovo su zasijala nekadašnjim sjajem – ističe Rodika Grujesku.

Dvorac Kapetanovo nalazi se nedaleko od Starog Leca, na kilometar od puta Vršac – Zrenjanin. Sagradio ga je 1904. godine ondašnji župan Bela Botka. Dvorac je na licitaciji 1938. kupio bogati trgovac Franc Maj za miraz ćerki, koja ga je udajom donela poslednjem predratnom vlasniku Milanu Kapetanovu, po kome i nosi ime. Milan Kapetanov je zadržao dvorac u svom vlasništvu do kraja Drugog svetskog rata, kada mu je zakonom o nacionalizaciji oduzet.

Zgrada predstavlja primer izrazite neogotičke arhitektonske koncepcije skladnih proporcija sa svim odlikama romantičarske predstave o tipu i obliku objekta ove namene. Kapetanovo kao pojava predstavlja redak primer poljskih dvoraca. Svojim položajem van naselja i arhitekturi primerenoj ovoj koncepciji  predstavlja izuzetno zanimljiv primer pseudo-srednjevekovnog zamka.

Dvorac Jagodić koji se nalazi uz samu reku Brzavu, na obodu opštine Plandište, bliže mestu Konak u sečanjskoj opštini, pripada grupi zdanja građenih na spahijskim imanjima u klasicističkom stilu. Sagradio ga je 1835. godine veleposednik i plemić Petar Jagodić. Dvorac je sagrađen na ivici šume, a od izgradnje pa sve do Drugog svetskog rata ostao je u posedu porodice Jagodić.

Dva dvorca koja se nalaze u centru sela Stari Lec, odmah jedan pored drugog, izgradili su u klasicističkom stilu 1897. i 1903. članovi jermenske veleposedničke plemićke porodice Pala i Janoša Danijela. Korisnik ovih zdanja, koji su spomenici kulture, je Dom za duševno obolela lica “1. oktobar” u Starom Lecu. Veliki dvorac izgradio je 1890. godine grof Pal Danijel, dok je mali dvorac pripadao njegovoj rođaki Emi Danijel. Oba dvorca su prizemna i klasicističke stilske koncepcije. Veći dvorac je u osnovi izduženi pravougaonik, naglašeni su mu bočni rizaliti i kula osmatračnica na zapadnoj bočnoj strani, koja kao arhitektonski element odražava odlike romantizma. Mali dvorac je skoro kvadratne osnove, skladne klasicističke koncepcije.

Ovi dvorci u Starom Lecu su dosta očuvani, jer je ustanova koja ga koristi uspevala u nekoliko navrata da ih okreči i popravi fasade, a prema rečima Rodike Grujesku, ima nameru da korisnike iz njih iseli i u njima imaju što manje aktivnosti, kako bi se zgrade očuvale kao kulturno dobro. Grujesku napominje da ne postoji zabrana ni sada, da onaj ko želi pogleda stare građevine Doma za duševno obolela lica i obiđe zgrade, ali zbog karaktera ustanove ipak ima zadrške.

U plandištanskoj opštini stare dvorce vide kao potencijal koji se može valorizovati kroz javno-privatna partnerstva, međutim, ukazuje se da na tom planu nema još primera da su ih ostvarile i mnogo jače lokalne samouprave, u odnosu na slabašnije Plandište koje je među nedovoljno razvijenim opštinama svrstanim u treću kategoriju. Grujesku ističe da sada opština ima izuzetno dobre odnose sa vlasnicima i korisnicima dvoraca, izlazi im u susret u okviru zakonskih mogućnosti. Opština čak prema potrbebi i prima svoje goste u dvorcima Kapetanovo i Olge Dunđerski u Hajdučici.

- Dvorce sa našeg području prema mogućnostima promovišemo na sajmovima turizma u Beogradu i Novom Sadu zahvaljujući Turističkoj organizaciji Vojvodine, koja nam ustupa prostor na njihovim štandovima, Opština Plandište još uvek nema dovoljno mogućnosti da se intenzivnije pozabavi razvojem turizma, jer ima drugih prioriteta, ali imam utisak da će doći i to vreme. Imamo spreman projekat da se investira u rekreaciono rehabilitacioni centar, s obzirom da smo područje sa otkrivenim izvorima termalne vode, jer smo na području bivše Jugoslavije u Jermenovcima imali prve bušotine nafte i gasa. Potencijal termalnih voda i onim čime raspolažemo treba da valorizujemo, a tu treba da povežemo i kulturno istorijske znamenitosti starih dvoraca – smatra Rodika Grujesku.

Tekst i foto: Milorad Mitrović