Dva pravoslavna hrama u Hrvatskoj gradila ljubav, a rušila mržnja
Na području Eparhije osečkopoljske i baranjske nalaze se dva sakralna bisera, koji po mnogim karakteristikama prevazilaze samo bogoslužbena zdanja, već spadaju u kulturno-istorijske spomenike.
Vukovarski saborni hram Svetog oca Nikolaja i hram Svetog velikomučenika Dimitrija u Dalju predstavljaju dva duhovna i arhitektonska bisera srpske zajednice u Hrvatskoj.
Posledice ratova koji su, osim etničkog, imali i verski karakter ostavili su tragove na mnogim bogoslužbenim objektima različitih konfesija, pa tako i na ova dva pravoslavna hrama. Pritom, crkva u Dalju stradala je u Drugom svetskom ratu, a svetonikolajevski hram u Vukovaru svoje najgore dane imao je tokom rata 1991. godine.
Vukovarski saborni hram svetog Nikolaja sa prestolnim praznikom prenos moštiju Svetog oca Nikolaja glavni je i najveći srpski pravoslavni hram arhijerejskog namesništva vukovarskog jednog od četiri namesništva Eparhije osječkopoljske i baranjske Srpske pravoslavne crkve. Izgrađen je u baroknom stilu od 1733 do 1737. godine i jedan je od najznačajnijih i najstarijih baroknih građevina srpskog naroda severno od reke Save. Hram je izgrađen na lokaciji stare crkve. Naime, velikom Seoba Srba 1690. godine broj srpskog stanovništva u Vukovaru je znatno povećan. Po dolasku u Vukovar ubrzo su sagradili i crkvu.
Prema ruskim spisima koje je blagoslovom patrijarha srpskog Georgija Brankovića priredio i izdao protojerej Dimitrije Ruvarac 1733. godine, u varoši Vukovaru se nalazila "crkva sasvim trošna, hoće da padne, prokisava, sagrađena oko 1690 godine. Sveštenik vukovarski tada beše Maksim Popović". Vukovarski Srbi su na mestu svoje tadašnje crkve koja je bila izgrađena od drveta, izgradili novu crkvu od čvrstog materijala i, kao i prethodnu, posvetili svetom ocu Nikolaju.
Arhijerejski namesnik Vukovarskog arhijerejskog namesništva, protojerej-stavrofor Saša Kuzmanović ističe da je na odluku da se ubrza gradnja nove crkve uticalo i nevreme koje pogodilo naselje 21. juna 1723. i odnelo krov i toranj. Blagoslov je dao mitroplit Vikentije Jovanović. Nova crkva izgrađena je za četiri godine, a osvećena 1757. godine od strane mitropolita Pavla Nenadovića. Ikonostas je završen 1757. godine, rad osječkog drvoresca Tomasa Firtlera, a ikone je slikao od 1772. do 1773. godine poznati srpski slikari iz Novog Sada Vasilije Ostojić. Crkva je restaurirana tri puta: 1763. 1893 i 1935 godine. Atelje „Stanišić“ iz Sombora izradio je i 1933. godine devet vitražnih prozora sa likovima svetitelja. Za vreme Drugog svetskog rata crkva je bila zatvorena i opljačkana. Ipak, najgore je prošla u poslednjem ratu. U noći između 18. i 19. septembra 1991. godine aktivirana je eksplozivna naprava što je dovelo do velikih oštećenja. Podvigom sveštenika Đorđa Šijakovića dobar deo ikona se ikonostasa spasen je i prenesen 1991. godine u Petrovaradin u Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture Vojvodine gde su obnovljene.
– Bogato izrađen inventar koji je krasio ovaj hram: duborezni pozlaćeni ikonostas, duborezne pernice, tronovi, stolovi, klupe i drugo trajno je uništen. Od stradanja su sačuvane 33 ikone sa ikonostasa, 20 malih celivajućih ikona na drvetu, dva sveta Jevanđelja iz 18. veka i donja ploča časne trpeza sa tekstom iz 1799. godine – istakao je arhijerejski namesnik.
Kuzmanović navodi da je zahtevna građevinska obnova trajala od 2009. do 2014. godine. Obnovu hrama u potpunosti je finansirala Vlada Republike Hrvatske.
Iz Vojvodine je stigla značajna podrška u obnovi ovog pravoslavnog hrama. I ne samo to. Atelje „Stanišić“ iz Sombora, koji je učestvovao u pravljenju vitraža 1933. godine, i ovaj put bio je angažovan u obnovi hrama, jer je porodični posao nastavljen, pa je unuk nekadašnjeg autora vitraža na tavanu pronašao stare originalne nacrte i po njima izradio nove vitraže za crkvu svetog Nikolaja koji su postavljeni 2014. godine. Takođe, izrada replike ikonostasa, kao i preostalog uništenog mobilijara poverena je samostalnom umestniku Draganu Šolaku iz sela Kolut u Bačkoj uz stručnu pomoć Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture.
Najveća crkva SPC u Hrvatskoj nalazi se u Dalju. Toranj hrama Svetog velikomučenika Georgija vidi se i pre ulaska u selo, jer je od zemlje do vrha krsta vidina 53,75 metara. Velelepna crkva trenutno je bez oltara, ikona i ikonostasa, ali to nije posledica rata, već generalne obnove koja je u toku i koja bi trebalo da bude završena do septembra ove godine.
Parohijski hram posvećen Svetom velikomučeniku Dimitriju osvećen je 1799. godine, a obnovljen 1989. i kako priča paroh, protojerej-stavrofor Milovan Vlaović ikonostas su radili Pavle Durković i Georgije Jezdimirović 1824. godine.
U hramu počivaju mošti tri crkvena velikodostojnika: mitropolita Vikentija Jovanovića, episkopa gornjokarlovačkog Lukijana Nikolajevića, kao i episkopa Lukijana Vladulova koji je preminuo 2017. godine. U porti crkve počivaju i najbliži srodnici velikog naučnika Milutina Milankovića.
Nakon generalne rekonstrukcije, obnovljeni hram u Dalju, koji se nalazi nedaleko od vladičanskog dvora, biće obezbeđen video nadzorom i sistemom da brzu dojavu u slučaju neovlašćenog upada u objekat.
Aleksandar Savanović
Foto: A. Savanović
