„Dnevnik“ u Sentandreji: Srpska duhovnost utkana na svakom koraku

Zbog pandemije koronavirusa, sada nema te živosti i gužvi, pa je obilazak mirniji i tajanstveniji, a na svakom koraku utkana je srpska duhovnost koja se uzdiže tornjevima pravoslavnih hramova i krstovima.

Na vremešnoj kući odavno okrečenoj u belo, u kojoj je Vuk boravio, nalazi se reljefna spomen ploča sa njegovim likom. Na Trg Vuka Karadžića se nastavlja ulica koja je dobila naziv po Evgeniju Dumči (1838-1917), prvom i najčuvenijem gradonačelniku Sentandreje.

Dumča je na dužnosti gradonačelnika proveo 31 godinu.

Zastajemo pred kućom u kojoj je živeo. Natpis na ploči ističe da je prvi gradonačelnik imao „odlučujuću ulogu u građanskom razvoju mesta i bio istaknuti predstavnik Srba u Ugarskoj“. Neko je na ploči rukom dopisao na mađarskom da je Dumča i Grk, verovatno zbog činjenice da je znameniti gradonačelnik bio cincarskog porekla. 

Tek koji korak napred u istom sokaku s druge strane je rodna kuća književnika Jakova Ignjatovića. Na spomen ploči svojevremeno postavljenoj od strane Odbora za istorijske uspomene i Mađarsko-jugoslovenskog društva 1948.godine, naznačeno je da se tu rodio srpski književnik Jakov Ignjatović, te da se u vreme Mađarske revolucije 1848/49. „kao verni sin srpskog naroda, borio se s nama Mađarima za zajedničke slobodarske ideale, protiv evropske reakcije“.

Glavni varoški trg krase Blagoveštenska crkva i srpski Esnafski krst, urađen u mermeru i ukrašen kovanim gvožđem, a podiglo ga je Sentandrejsko društvo 1763. godine.

Kao neumitni tragovi srpske prošlosti u Sentandreji su ostali krst cara Lazara, krst vinogradara, tabački i drugi lepi krstovi podignuti svuda po varoši na kojima se meštani okupljaju, a sada ih i turisti rado obilaze...

U postavci Srpskog crkvenog muzeja život Srba u Mađarskoj može se pratiti još od 15. veka i vremena despota Stefana Lazarevića, od kada i datiraju prve crkve i kontinuirano delovanje Srpske pravoslavne crkve, preko perioda Velike seobe 1690. godine, pa sve do današnjih dana...

Okrepljivali smo se u više lokala; na Glavnom trgu samo zaobišli terasu restorana „Korona“ (Krunu), koja asocira na aktuelnu pandemiju, a ugodno je bilo u Srpskoj kafani „Korner“ čija se terasa naslanja na Trg cara Lazara i glavnim ulazom na Dunavski korzo, gde nam je dobar domaćin bio protojerej u penziji Lazar Pajtić, Senćanin koji je bio na dužnosti sekretara vladike Lukijana budimskog i arhijerejski namesnik budimski i mohački, a sada angažovan na organizaciji kulturnih dešavanja u Tekelijanumu u Budimpešti.

Pajtić potseća da su mošti Svetog kneza Lazara iz manastira Ravanica  u Velikoj seobi 1690. godine u Sentandreju doneli monasi, a da su nakon sedam godina prenesene u fruškogorski manastir Ravanica u Vrdniku, odakle su 1942. godine prenete u Sabornu crkvu u Beogradu.

U srpskoj kafani „Korner“ u Sentandreji zbori se srpski jer vlasnik Milenko Margaritović se pobrine da uvek u smeni radi i jedan konobar koji govori naš jezik. Ranije je radilo više konobara iz ovdašnjih srpskih porodica, ali među osobljem je i pridošlica iz Srbije. Kuvar Ivan Perišić iz Užica tu je već 13 godina, a u vreme našeg boravka služio nas je spretni konobar Marko Bajić iz Bača.

- Došao sam u Sentandreju pre tri i po godine da radim u srpskoj kafani kod Milenka Margaritovića. Super je, lepo mi je, iako sam od kuće 300 kilometara. Dobro sam se snašao na poslu a i u varoši. Upoznao sam se sa svim slanim gostima, u restoranu smo svi kao jedna porodica. Mama mi je Mađarica tako da govorim i mađarski jezik, koji sam ovde u poslu i boravkom dosta dobro savladao. Zadovoljan sam poslom, mada nas je sada ovaj korona virus malo usporio, ali nadamo se da će se sve polako vratiti u neki raniji ritam u normalu, jer turisti počinju da dolaze - kaže Marko Bajić, koji očekuje da sredi formalnosti oko dobijanja dvojnog državljanstva, za šta ima uslove, a u šali veli da se može desiti da ovde i ostane i skrasi, ako pronađe finu Mađaricu srodne duše.    

 

Vlasnik srpskog restorana Milenko Margaritović priča da su Margaritovići došli u Sentandreju u vreme Velike seobe Srba i bili među većim porodicama, čijih izdanaka je bilo još u Bratislavi i Kalazu, ali je ovde živela većina familije. Koren Margaritovića je cincarska porodica Margaritis i bili su poznata trgovačka porodica. U logou kafane ne slučajno je brojka 4, to je kako smo čuli procenat marže koji je srpskim trgovačkim porodicama iz Sentandreje obezbeđivao dobru zaradu. 

Od svih ugostiteljskih lokala u Sentandreji jedino u srpskoj kafani Margaritovića meni je ispisan i na srpskom jeziku. Vlasnik veli da su gosti iz celog sveta, od Kineza i Japanaca do Amerikanaca, te da rado navraćaju Srbi, Makedonci, Crnogorci, Rumuni, Slovaci, Francuzi i posetioci drugih nacionalnosti koji dolaze u Sentandreju, pa i Mađari. 

- Tako sam osmislio jelovnik da imamo na meniju tradionalna srpska i mađarska jela, ali i internacionalnu kuhinju. Stranci oko 70 posto poručuju mađarske specijalitete i oko 30 posto srpske, dok oko 80 posto Mađara voli da oproba srpske specijalitete. Najviše idu ćevapi, mešano meso i drugo sa roštilja, upravo i ovih dana kada zbog korone nema stranaca, koji najčešće traže goveđi paprikaš - priča Margaritović.

Zidovi srpske kafane tapetirani su pravim papirnim novčanicama u dinarima iz raznih perioda, ali i drugim valutama. Domaćin Milenko veli da su na zidovima novčanice iz čak 118 država, a dobijene su i potpisane od gostiju.

On dodaje da ovde nije lako očuvati srpski jezik, u okruženju gde se govori jezikom većinskog mađarskog stanovništva, te da nema puno meštana koji govore srpski. Milenko napominje da kod kuće maternjim jezikom priča sa majkom Radojkom, koja je prosvetni radnik u penziji, da često srpski zbori sa gostima, ali i kada ide u Srbiju da obiđe prijatelje. Milenko napominje da je njegovo ime ovde retko, te da u Mađarskoj ima samo njih četvorica i da sve imenjake poznaje. 

- Sentandreju godišnje poseti više od dva miliona turista i mi se trudimo da čuvamo srpske običaje i duhovnost, a to možemo odlaskom u našu crkvu. Držimo sve naše slave i praznike, kada na žurke dolaze Srbi i njihovi prijatelji. Moramo da se okupljamo i družimo, da se vidi da ovde živimo, da je Sentandreja srpski grad sa četiri naše crkve i svim drugim znamenitostima - kaže Margaritović.     

Tekst i foto: Milorad Mitrović