BETONSKI DRUM kroz Sremske Karlovce iz 1937. bio ČUDO TADAŠNJEG GRAĐEVINARSTVA, u avgustu ODLAZI U ISTORIJU

Kako za „Dnevnik” kažu u Javnom preduzeću „Putevi Srbije“ kojem je poveren taj posao, biće obnovljeno 4,2 kilometra državnog puta, počev od 131. do 135. kilometra, odnosno od česme Mutica na ulazu u Sremske Karlovce iz smera Inđije, do železničkog nadvožnjaka u Zanošu, na izlazu iz mesta. Radovima će biti obuhvaćeno uklanjanje sadašnjeg asfalta, jačanje kolovozne konstrukcije, te izrada dva nova sloja asfalta. Nakon toga sledi postavljanje bankina, saobraćajne signalizacije i uređenje putnog pojasa. Ugovor o relizaciji tog projekta potpisali su pokrajinski sekretar za energetiku, građevinarstvo i saobraćaj Ognjen Bjelić i v.d. direktora „Puteva Srbije“ Zoran Drobnjak, a trebalo bi da počne u prvoj polovini avgusta i da bude završen za 60 dana ukoliko vremenske prilike dozvole.

U JP “Putevi Srbije” navode da su u toku radovi na deonice istog puta u dužini od 4,36 kilometara između Inđije i Stare Pazove, i da je prošle godine na pomenutom delu obnovljeno 1,65 kilometara puta.

Sadašnji državni put IIA reda broj 100, Subotica - Novi Sad – Beograd, kažu u „Putevima Srbije”, građen je tridesetih godina prošlog veka od betonskih ploča debljine 20-25 centimetara.

Prema pisanju lista „Vreme” koji je izlazio od 1921. do 1941. godine, bio je to prvi betonski put u Kraljevini Jugoslaviji, prilikom čije gradnje su korišćene najnovije metode i najsavremenija mehanizacija tog doba. U broju od 1. juna 1937. godine „Vreme“ pod naslovom „Prvi betonski put u našoj državi od Beograda do Novog Sada biće do jeseni dovršen“ donosi opširan tekst o gradnji tog internacionalnog puta, koji još uvek povezuje glavni grad Srbije sa Novim Sadom.

U tom trenutku su se radovi odvijali duž cele saobraćajnice, a nešto pre toga završena je prva deonica od Zemuna do Stare Pazove uz primenu najnovije tehnologije. Put je podeljen u četiri deonioce pri čemu je polovina rađena od betona, dok je na drugoj polovini kolovoz napravljen od asfaltnog betona. Prva deonica, od Zemuna do Stare Pazove, bila je od asfaltnog betona, druga i treća od cementnog betona, a četvrta od Sremskih Karlovaca do Novog Sada, kako piše „Vreme“, trebalo je da bude sagrađena od asfaltnog betona. Interesantno je da su na tom međunarodnom putu, kroz naseljena mesta kolovozi pravljeni od kamenih kocaka.

Kao što se doskora na deonici od Banstola do Karlovaca moglo videti i osetiti, moderni betonski put je pravljen od betonskih ploča. U tekstu se spominje da su prilikom gradnje, pregrade u koje je izlivan beton, ličile na pirinčana polja, a to se ustalom i vidi na novinskoj fotografiji. Betoniranje je bila poslednja faza, koja je zahtevala zalivanje vodom i zaštitu od sunca izbetonirane površine u vidu sloja ilovače da ne bi popucala.  U tekstu se ističe da je razlika između asfaltnog i betonskog u ceni minimalna, ali da postoji razlika u vožnji. Kao loša strana asfaltnog puta navodi se to što je talasast i da se to oseti pri vožnji, za razliku od betonskog kod kog se samo „oseti mali potres prilikom prelaska preko sastava ploča, fuga, navodno dok se ne izravnaju s ostalim površinama“, s čim teško da bi se složili vozači koji su doskora išli preko betonskih ploča na Banstolu. Doduše, postoji mogućnost da je protokom vremena došlo do pomeranja betonskih ploča pa je zato prelazak preko njihovih sastava bio mnogo više od malog potresa.

Prva deonica, od Zemuna do Stare Pazove, bila je od asfaltnog betona, druga i treća od cementnog betona, a četvrta, od Sremskih Karlovaca do Novog Sada, kako piše „Vreme“, trebalo je da bude sagrađena od asfaltnog betona. Interesantno je da su na tom međunarodnom putu kroz naseljena mesta kolovozi pravljeni od kamenih kocaka.

Do tog doba  1937. godine, bilo je izgrađeno osam kilometara betonskog puta i u toku je bila gradnja tri velika objekta na deonici do Novog Sada - glavni nadvožnjaci za prugu Beograd-Zagreb i Beograd-Novi Sad i treći između Karlovaca i Novog Sada.

Kada su Sremski Karlovci u pitanju, gradnja puta je imala i druge koristi. U tekstu se navodi da „drum kroz Sremske Karlovce, obilazeći varoš, treba da ide preko močvarnih polja – legla komaraca, koja nasuta to više neće biti.“

Ističe se da će internacionalni put od Beograda do Novog Sada biti definitivno završen do kraja te godine. Kaže se da samo u zemljama koje prednjače na polju tehnike može da se vidi tako nešto. Uspeh je tim veći jer su u sve uključeni mladi inženjeri bez prethodnog iskustva u toj oblasti i domaći kapital. 

Budući da je to bio prvi put u državi od betona, čitav projekat je privlačio veliku pažnju stručne javnosti. Tako je „Vremenu“ kao povod za pomenuti tekst poslužio dolazak delegacije inženjera Ministarstva građevine, asistenata i profesora Tehničkog fakulteta u Beogradu  na gradilište.

Osim što je tad beton prvi put korišten u izgradnji puta, premijerno su bile su u upotrebi i nove do tad neviđene mašine, „čudnovate“, kako se navodi u tekstu,  poput drobilice za lomljenje i sitnjenje kamena. Za gradnju je korišćen kamen porfirit „koji može da izdrži pritisak od četiri tone na jedan kvadratni centrimetar“. Pored drobilica u upotrebi su bile takođe nove mašine na našim prostorima - mešalice za beton. Detaljno su objašnjene faze gradnje, počev od iskopa posteljice za podlogu, iz čega se da zaključiti da je izgradanja zbog primene te nove tehnologije dugo trajala, jer je valjalo podlogu od tucanika dobijenog drobljenjem kamena, dobro nabiti.

Kako se doznaje iz „Vremena“ od 21. decembra iste godine, put do Novog Sada, koji je samo deo trase  London-Carigrad, koja nosi oznaku 1 i prolazi kroz našu zemlju, bio je završen u planiranom roku, do kraja te 1937, s izuzetkom 600 metara koji su ostavljeni za proleće zbog mrazeva. Sadašnji državni put je istom metodom građen i dalje prema Subotici. U tom broju „Vremena“ pominje se da je i poslednja deonica puta od Subotice do Horgoša u radu i iznose se predviđanja da će radovi trajati do kraja sledeće godine kada bi trebalo saobraćaj da bude pušten. U prilog tome da je i bilo tako, govori fotografija ploče kod Feketića iz 1938.

Tragovi starog betonskog puta vidljivi su još na deonici Bačka Topola – Srbobran, kao i na deonici Stara Pazova – Batajnica. Deo od Banstola do Karlovaca, rekonstruisan je 2018. godine i tada su nestali njegovi obrisi na tom delu trase.

Z. Milosavljević