Zrenjanin ili Petrovgrad: Sukob dve ideologije preko naziva grada

Nakon poslednjeg obraćanja predstavnika Udruženja “Petrovgrad”, koje predvodi Budimir Jovanović, poznati zrenjaninski privrednik i vlasnik nekoliko ovdašnjih firmi, društvene mreže su se usijale od komentara.

Jedni podržavaju ideju da ubuduće žive u Petrovgradu, kao i njihovi preci, drugi se oštro protive ovoj ideji i smatraju da bi trebalo ostaviti sadašnji naziv, n ne manjka ni onih koji smatraju da danas ima mnogo važnijih i životnijih pitanja od promene imena grada.

Na inicijativu brojnih organizacija i pojedinaca 17. novembra osnovano je Udruženje “Petrovgrad”, s ciljem da se našem gradu vrati ime Petrovgrad, koje je 2. oktobra 1946. godine, komunistička, jednopartijska skupština nedemokratski promenila u Zrenjanin. Naša želja je da otvorimo javnu debatu, da čujemo razna mišljenja, ali i da se ispravi velika istorijska nepravda, a ovo je pravi trenutak, jer je iduće godine 100 godina od oslobođenja našeg grada u Prvom svetskom ratu i isto toliko od prisajedinjenja Banata, Bačke i Srema matici Srbiji, kaže predsednik Udruženja “Petrovgrad” Budimir Jovanović.

Kao jedan od ključnih argumenata za vraćanje imena Petrovgrad, Jovanović ističe ozbiljnu nesrazmeru između istorijskog značaja Kralja Petra Prvog i Žarka Zrenjanina.

Kralj Petar je bio učesnik i vođa četiri oslobodilačka rata, a sa sinom Aleksandrom bio je ključna ličnost za prisajedinjenje ovih krajeva matici. Bio je uvažena ličnost u svim demokratskim zemljama Evrope, u Parizu jedna avenija nosi njegovo ime. S druge stane, imamo lokalnog partijskog funkcionera, koji nije imao mnogo veze sa našim gradom, rođen je u okolini Vršca, a tamo je i stradao, veli Jovanović, uz napomenu da udruženje ne želi da umanjuje značaj i žrtve Narodnooslobodilačkog pokreta, već da ispravi neke pogrešne odluke poratnih komunista.

Prema njegovim rečima, Zrenjanin je jedini grad na prostoru bivše Jugoslavije kojem je ostalo od komunista nametnuto ime.

Milan Bjelogrlić, direktor Gradske narodne biblioteke, koja se takođe zove po Žarku Zrenjaninu, pridružio se inicijativi Udruženja “Petrovgrad”.

On ističe da je osnovni motiv udruženja da se na prikladan način neke odluke iz prošlosti usklade sa pravim vrednostima i podseća da u gradu na Begeju biblioteka, najduža ulica i jedna osnovna škola nose ime Žarka Zrenjanina, i da njihovu izmenu Udruženje “Petrovgrad” ne traži.

S druge strane, najoštriji u osudama ove inicijative za sada je Zrenjaninski socijalni forum (ZSF), udruženje osnovano 2014. koje, kako se navodi u zvaničnom predstavljanju, čine radnici devastirane zrenjaninske industrije i intelektualci leve orijentacije.

Ovo udruženje je u jednom od obraćanja javnosti, a bilo ih je nekoliko ovim povodom, ocenilo da desničarski krugovi u Zrenjaninu, iz političkih razloga, povremeno obnavljaju inicijativu da se gradu promeni ime, s ciljem potiskivanja antifašizma i potiranja sećanja na socijalistički period u kome je grad doživeo najveći prosperitet.

Ovo nije prva, a ni jedina inicijativa da se ime grada Zrenjanina promeni u Petrovgrad.

Pre nekoliko godina, odbornička grupa “Napred Petrovgrad”, koju su činili Demokratska stranka Srbije i Pokret napred Banat, i koja je bila deo vladajuće koalicije, pokrenula je tu inicijativu.

I Srpski pokret obnove je takođe predložio da se ime grada promeni u Petrovgrad, ali te ideje nisu realizovane.

Pre tačno 25 godina, na izborima za republičku skupštinu u decembru 1992. godine, žitelji najveće srednjobanatske opštine referendumski su se izjašnjavali, da li da grad zadrži ime Zrenjanin, ili da mu se vrati ime Petrovgrad.

Izlaznost na referendum bila je ispod 50 posto, tako da nije bio uspešan, a među onima koji su se izjasnili tada je više bilo opredeljenih za Zrenjanin.

Žarko Zrenjanin i njegove drugarice i drugovi poginuli su kako bi fabrike pripadale radnicima, a zemlja seljacima. Oni su se herojski borili protvi nemačkog nacizma koji je Srbe, i druge slovenske narode, proglasio za nižu rasu i nastojao da uništi njihove države i kulture. Tokom rata uništena je nekad brojna Jevrejska zajednica u gradu, a nemilosrdno su ubijani i brojni civili, naročito Srbi i Romi, podseća Miroslav Samardžić iz Zrenjaninskog socijalnog foruma.

On naglašava da su Karađorđevići 1941. pobegli iz zemlje, ne zaboravivši da ponesu sa sobom državno zlato, a narod su ostavili nezaštićen i Monarhija je time, smatra Samardžić, nepovratno kompromitovana. 

Ime Zrenjanin značilo je da su privredna i prirodna bogatstva u vlasništvu našeg naroda, a u restaurisanom srpskom kapitalizmu sva vredna imovina pripadaće mahom strancima. U socijalističkom periodu preduzećima su upravljali radnici, poljoprivredno zemljište korišćeno je da se prehrani naše stanovništvo. Danas su radnici bedno plaćeni i obespravljeni, a naša obradiva zemlja izdaje se u zakup stranim korporacijama ili je u vlasništvu domaćih tajkuna, naglašava Samardžić.

Po njegovim rečima, desničari nastoje da potisnu sve simbole koji podsećaju na antifašizam, socijalnu i nacionalnu ravnopravnost, kako bi privatnim kompanijama, domaćim i stranim, omogućili da naše, zajedničke resurse, koriste za proizvodnju privatnih profita i kako bi mogli neograničeno da eksploatišu naše radnike.

On tvrdi da je jedini legitiman način da se odluči o imenu grada jeste da se održi referendum jer se nadležnost jedinice lokalne samouprave u ovoj materiji sastoji od prava pokretanja inicijative i davanja mišljenja i zato  Skupština Grada Zrenjanina svojom odlukom ne može promeniti naziv naseljenog mesta.

Prema tome, postoji pravna mogućnost da se o incijativi za promenu naziva grada Zrenjanina građani izjasne na referendumu. Odluka doneta na tom referendumu obavezuje samo Skupštinu Grada Zrenjanina, ali ne i predlagače zakona ili Narodnu skupštinu. Bez obzira na to, takva odluka imala bi veliku političku težinu, jer bi bilo krajnje problematično da se naziv jednog velikog grada promeni bez saglasnosti njegovih stanovnika, zaključuje Samardžić.

Željko Balaban