Zdanje somborske Gradske kuće svedok vekova

To možda zvuči lepo, ali je tačno otprilike kao i nikada umrli mit da je kod Beča poražena turska ordija zahvaljujući Somborcu Franji Kolčiću, da je betonsku prevodnicu na Dunavu kod Bezdana projektovao Gistav Ajfel, da ispod centra varoši postoji mreža tunela koja vodi do Velikog Bačkog kanala na Apatinskom putu, da...Vole Somborci te i takve mitomanske mantre od kojih ih ništa ne može odučiti, pa je i njihovim gostima makar sočnija priča o zdanju koje dominira jedom od najlepših ulica u ovom delu Evrope, Glavnim sokakom koji danas ime Kralja Petra Prvog nosi.

A činjenice, o kojima dokaza ima tušta i tma u varoškom Arhivu, govore da je Gradska kuća nastala na temeljima „dvora“ jednog Brankovića, koji na somborsku žalost nije imao nikakve stvarne veze sa despotima srpskim, čija se loza ugasila još početkom 16. veka. Reč je o Jovanu - Janku Brankoviću, kapetanu somborskom, što se pečatio titulom grofa „ot Lipca“ koji je kao nesporni vođa somborskih srpskih i bunjevačkih militara, ratnih podvižnika imperije Habzburga titulu i ugled izgradio na do danas nedovoljno istraženoj vezi sa još jednim od velikih srpskih mistifikatora tog doba, prezimenjakom Đorđem, samoproglašenim „izabranim despotom srpskim, gospodarom Ilirika, Gornje i Donje Mezije“.

Predstavljajući se kao sinovac pitoresknog Đorđa Brankovića (mada postoje dokazi da je zapravo bio samo njegov štićenik ili u najboljem slučaju usvojenik) prvi kapetan srpske milicije i zapovednik somborskog vojnog šanca se, došavši iz Sente, u ovom gradu pojavio 1717. godine, da bi već sledeće godine uloživši 1000 talira podigao sebi, za tadašnje uslove impozantan „dvor“ u obliku ćiriličnog slova „g“, sa prostranim kancelarijama, stanom, odajama za vojnike njemu podređene i lokalima u prizemlju. Van zidina šanca izlazilo se preko mosta, koji je vodio u takozvani „zverinjak“, odnosno pošumljeno lovište koje se protezalo kilometrima na zapad od opkopa somborske vojničke varoši.

Pravi rodonačelnik somborske grofovske porodice Brankovića, čiji je poslednji potomak, potpukovnik Pavle Branković umro u Novom Sadu 1856. godine, grof Jovan Branković je iza sebe ostavio dva sina, Nikolu i Jovana, koji su se posle njegove smrti i ukidanja Potisko-pomoriške granice preselili u Srem, tačnije Petrovaradinsku regimentu, tako da je pored istorijskog fakta da je Somborce predvodio u svim ratovima protiv Turaka i inih neprijatelja kuće Habzburga u prvoj polovini 18. veka, u ovom gradu ostao zapamćen kao ličnost uz koju se veže nastanak Gradske kuće koja se onomad zvala Magistrat. Istine radi, današnje zdanje u svojim zidovima ima samo natpis „Comes Joannes Branković“ utisnut u opekama od kojih je varoška kuća napravljena, pošto je originalna zgrada srušena kako bi se 1842.godine, znatno prostranija, a varoškim vlastima namenjena, iznikla po projektima oca i sina, Franca i Karla Gfelera.

Da bi sačuvali sećanje na povesnicu ovog zdanja i danas na istočnom pročelju latinskim brojevima stoji broj godine u kojoj je knez Janko podigao svoj dvor -1718. dok je na zapadnoj fasadi, isto latinskim brojevima ovekovečena 1842. godina kada je novo jednospratno zdanje kvadratne osnove sazidano uz korištenje materijala srušene Brankovićeve palate. Na njenom tornju su skoro jedan vek dežurali osmatrači varoških vatrogasaca, a u njoj su održavane sednice gradskog Magistrata i Skupštine grada, ali i sva značajnija društvena i kulturna događanja, balovi i priredbe, da bi u njenoj velikoj sali novembra 1918. obavljena i primopredaja grada između dotadašnjih austrougarskih vlasti i predstavnika srpske kraljevske vojske, predvođene majorom Nikolom Ilićem-Bajkom.

Malo samih Somboraca zna da je neoklasicistička Gradska kuća „za malo“ postala slična istovetnom kitnjastom zdanju u Subotici, odnosno da je bilo predviđeno da dobije novi spoljašnji izgled, što otkriva ovdašnji hroničar varoški Milan Stepanović na svom sajtu „Ravnoplov“. Naime, prema sačuvanim planovima iz 1914. i 1916. godine somborska Gradska kuća trebalo je, po nacrtima Dežo Jakoba, da bude temeljno prepravljena u stilu secesije, ali zbog Prvog svetskog rata do prepravki nije došlo, pa je ostao sačuvan originalni izgled somborskog Magistrata iliti Gradske kuće, što je na radost ovdašnjeg življa sklonog prepričavanju slavnih vremena ostavilo u životu i priču o nesuđenom despotu srpskom knez Janku Brankoviću i njegovom dvoru.

 Milić Miljenović