Svetosavska ulica u Zrenjaninu nekada čuvena po kujundžijama i zlatarima
Na zidu kuće, na početku Svetosavske u Zrenjaninu, stoji tabla koja u nekoliko rečenica govori o istoriji grada i same ulice, ali i zanatstva u sadašnjem Zrenjaninu, a nekada Bečkereku. Na tabli piše da se ulica, koja sada nosi naziv Svetosavska, do početka 19. veka zvala Kujundžijska.
“Ova ulica se do početka 19. stoleća zvala Kujunyijska. U njoj je tokom 16, 17. i 18. veka radilo desetak kujunyija i zlatara, od kojih su najčuveniji bili Petar Smederevac i Vuk Kujundžija”, piše na tabli.
Istorija pamti Petra Smederevca po tome što je, sem ukrasnih predmeta, okivao u zlato i srebro i crkvene knjige. Zbog izuzetne umetničke veštine u kujunyijsko - zlatarskom zanatu, on je, po nalogu igumana manastira Krušedola Silvestra, 1543. godine okovao Jevanđelje posvećeno vladici Maksimu Brankoviću, bivšem srpskom despotu. Ono se i danas čuva u ovom manastiru kao jedna od najznačajnijih crkvena relikvija.
Tradicija izrade kujunyijsko - zlatarskih umetničkih i ukrasnih predmeta nastavljena je u Bečkereku i pod Turcima, koji nisu sprečavali ovu radinost. Zahvaljujući tome, ostalo je zabeleženo ime Vuka Kujunyije iz Bečkereka. On je 1663. godine okovao Jevanđelje za srpski manastir Grabovac, u Mađarskoj, a koje se danas čuva u Muzeju srpske pravoslavne crkve u Sent Andreji.
Zrenjaninska istoričarka Nada Boroš ističe da su prvi podaci o kujunyijama i zlatarima u gradu na Begeju vezani za dolazak srpskog stanovništva iz Smedereva i okoline, koje je u naše krajeve poveo despot Stefan Lazarević posle 1404. godine. Zbog toga što je srpski despot postavljen za velikog župana Torontalske županije sa sedištem u Bečkereku, najveći broj novopridošlica, među kojima je bilo dosta zanatlija i trgovaca, naselilo je ovaj grad i okolna mesta.
– Zahvaljujući njima, u tom periodu počinje razvoj zanatstva. Ono je bilo i tada, a i kasnije, najviše zastupljeno u varošima i palankama, a manje po selima. Seljani su sami, u domaćoj radinosti, izrađivali skoro sve što im je bilo potrebno za svakodnevni život. Od zanata u ondašnjim varošima najčešće su bili zastupljene abayije, koje su šile odevne predmete od sukna, ćurčije, koje su izrađivale predmete od kože i krzna, čizmari, kalajyije, koje su pravile razne vrste limenog i metalnog posuđa, grnčari… A najbogatije i najpoznatije zanatlije bile su kujunyije – objašnjava Nada Boroš.
Vredna umetnička dela, koja su izrađena u gradu, svedoče da je Bečkerek bio veoma važan zlatarski centar u šesnaestom veku. U međuvremenu je kujundžijski zanat potpuno nestao, a sa njim i kujundžije. Ostala je samo tabla da podseća na neka davna vremena.
Željko Balaban