Sremska Mitrovica: Mučenica Sveta Anastazija i Isus sa ašovom u rukama

Staklo na ulaznim vratima je razbijeno pa smo mogli da uđemo unutra i zatekli distopijske scene koje najbolje mogu da oslikaju užase naših neuspelih privatizacija. Poslednji kalendari na zidovima i fakture na podovima su iz 2016. godine.

Novinska vest sa lokalnog sajta iz septembra 2020. glasi: “Konzorcijum tri fizička lica, a reč je o Mirjani Miražić iz Mačvanske Mitrovice, Savi Stevanoviću iz Velikih Radinaca i Zoranu Laketiću iz Sremske Mitrovice, dostavio je ponudu u iznosu od 458.000 evra za kupovinu ovog hotela.

Reč je o široj javnosti nepoznatim licima, a koliko smo uspeli da saznamo, njihovi prihodi su sasvim prosečni (čak i ispod toga), te je nejasno odakle im novac za kupovinu i kasniju rekonstrukciju ovog petospratnog objekta koja bi, po njihovim obećanjima, bila veća od 5 miliona evra. U svakom slučaju, osnovano se može pretpostaviti da iza njih stoji neko ko je pravi kupac, a ko želi da ostane anoniman pri ovoj kupoprodaji.” Očigledno od kupovine nije bilo ništa jer stanje koje smo u hotelu zatekli svedoči da je on napušten već više od pet godina. Na 1. spratu napuštenog hotela nalazi se konferencijska sala sa isprevrtanim stolicama i stvarima razbacanim po podu. Tu su i kancelarije, poslednje fakture i vaučeri su iz 2016. godine. Pomalo nadrealan je telefon sa podignutom slušalicom kao da je razgovor upravo završen, a sličan efekat ima i jedna  ostavljena ženska cipela sa štiklom.

Na preostalim spratovima hotela nalazi se 55 soba, u nekima su ostali televizori, u većini nameštaj, kako se penjemo na više spratove sve je više tragova prisustva golubova…

Odmah pored nalazi se Gradski park i na njegovom rubu impresivno zdanje zgrade u kojoj je smešten Muzej Srema. Posle niza pokušaja u prethodnim decenijama, neposredno nakon Drugog svetskog rata, 1946. osnovana je ustanova pod nazivom: Gradski muzej Sremska Mitrovica.

Muzej  je smešten u dve zgrade iz 18. veka, zdanje „Sudbenog stola“ (ranije zgrada vojne uprave, Sedište brigade) i kuća porodice Bajić.

Ovo su neka od kulturnih dobara pohranjenih u Muzeju Srema koja nam je pokazao Andrija Popović agilni direktor muzeja: Lobanja džinovskog jelena iz gornjeg pleistocena vrste; Sunčani sat sa predstavama Atlasa, Herkulesa i Ifikla; Olearum; Sitna rimska plastika (statue Merkura, Lara, Apolona); Rimski hirurški instrumenti; Fragment freske sa likom Harpokrata; Raritetni solidi Konstantina Velikog; Zlatni relikvijar; Zlatna avarska pojasna garnitura, datirana u 7. vek; Zbirka ikona i građanskih portreta od 18. do 20. veka; Zbirka rukopisnih knjiga iz fruškogorskih manastira kao i grb italijanske plemićke porodice Odeskalki koja je dobila na upravljanje Srem nakon osobođenja od Turaka; oleografija “Seobe Srba” Paje Jovanovića...

Zanimljivo je da je u oba rata Sremska Mitrovica oslobođenja 1. novembra (1918. i 1944). Prilikom drugog oslobođenja da bi se sprečili zločini nad hrvatskim civilima kao znak odmazde za ustaška zlodela u ratu, Tito je u Srem poslao Dalmatinske brigade sačinjene od Srba i Hrvata.

Jedna od najpotresnijih fotografija u delu Muzeja Srema koji se bavi životom u Sremskoj Mitrovici za vreme NDH je ona na kojoj je prikazana jevrejska devojčica koja osim što ima Davidovu zvezdu i slovo “Ž” (Židov) na kaputiću - ista obeležja ima i na dečijim kolicima u kojima je roditelji guraju.

U Baroknoj sali Muzeja Srema krajem prošle godine otvorena je izložba „Jovan Udicki i mitrovački Soko“. Autor izložbe je Stevo Lapčević, a na njoj su izloženi lični predmeti školskog nadzornika, nacionalnog radnika, sokolskog vaspitača i zamenika Starešine mitrovačkog Sokolskog društva Jovana Udickog, kao i predmeti mitrovačkih i drugih Sokola…

Jedan od najznačajnijih spomenika industrijske baštine u gradu je Žitni magacin na Savi, poznatiji kao Vojarna. Ovo je od retkih sačuvanih ekonomskih objekata iz 18. veka na prostoru Srema i predstavlja značajan primer za proučavanje vojnograničarske arhitekture.

Građevina je podignuta prema projektu iz 1774. kao ekonomska zgrada (skladište) za potrebe Petrovaradinskog devetog graničarskog puka. Razlog gradnje na ovom mestu može se vezati i za nekadašnje gradsko pristanište u ovom delu grada, gde je bila carina prema tadašnjem Otomanskom carstvu. Vojarna i danas svojom veličinom dominira u zapadnom delu grada. To je dvospratna građevina zapremine preko 7000 m³, ustrojena je u vidu jednostavnog rasporeda skladišnog i voznog dela, pa je zahtevala i zaštitu zidovima od opeke debljine preko jednog metra.

Pored Save nalazi se i Pravoslavna crkva Svetog arhiđakona Stefana, poznatija i kao Stara pravoslavna crkva, Mala pravoslavna crkva ili Crkvica koja je ujedno i najstariji očuvani bogoslužbeni hram u Sremskoj Mitrovici. To je jedina sačuvana gradska građevina iz vremena otomanske vladavine Sremom.

Postoje podaci koji govore da je mesto današnje crkve bilo važno za hrišćane još u vreme starog Sirmijuma. Zapravo, arheološka iskopavanja rađena 1980. pod oltarom ovog zdanja pronašla su mozaički krst od crvenog mermera koji datira iz vremena Sirmijuma. Ova crkva nalazi se na temeljima hrama koji su najverovatnije ostaci hrišćanske bazilike iz prvih vekova hrišćanstva…

Prvi pisani zapisi su tek iz 1729. nastali povodom kanonske posete vizitacije Biskupije pečujske, Opatiji sremskomitrovačkoj, gde su vizitatori zabeležili: „Petog jula osvećena je opatija Sv. Demetri na Savi, koja je sad nastanjena šizmatičkim Srbima. Oni imaju veličanstvenu i solidnu crkvu...”.

Enterijer crkve posebno važnim čini prekrasni ikonostas. Ima više spratova i ukrašen je najfinijom rezbarijom, koja prepliće motive životinjskog i biljnog sveta. Tu su lavovi i ždralovi, zmije i loze, ruže i lišće: sve povezano i upleteno jedno u drugo. U ikonostas su smeštene ikone najčuvenijeg baroknog slikara ovih prostora, Teodora Kračuna.

Neki motivi na ikonostasu su neponovljivi u svetskom slikarstvu. Prizor Vaskrsenja Hristova na drugom spratu ikonostasa, gde je Hristos prikazan kako drži ašov u rukama, a ispred njega kleči Marija Magdalina - nije zabeležen u analima.

Pored crkve nalazi se Zanatski dom izgrađen 1940. u stilu moderne, a nešto dalje nalazi se i Žitna pijaca koja datira iz perioda kada je Sirmijum, krajem 3. i početkom 4. veka, u periodu tetrarhije, bio jedna od prestonica Rimskog carstva. Tokom letnjih manifestacija, Žitni trg poseti nekoliko hiljada ljudi. Međutim, rekonstrukcija starorimskog lokaliteta umesto da ga zaštiti od propadanja i sačuva uspomenu na vreme kada je Sirmijum bio jedna od prestonica Rimskog carstava, doneo im je modernizaciju – behaton i tribine prekrili su deo nalazišta, a novi sloj maltera i cigala prekrio je antičko kamenje.

Na lokalitetu otkrivenom u iskopavanjima pedesetih i šezdesetih godina prošlog veka pronađeni su ostaci odbrambenog bedema Sirmijuma iza kojeg se nalazila žitnica ili horeum sa, kako se pretpostavlja, dva stovarišta žita. Nađeni su i ostaci popločane rimske ulice, kao i rimske kanalizacije, što sve ukazuje da je Sirmijum bio metropola antičkog sveta.

Trg Žitna pijaca su nastanjivali ugledni i bogati građani, među kojima su bili trgovci, industrijalci, zanatlije, preduzimači, kafedžije, kamenoresci, inženjeri, veleposednici, lekari, sudije…

Spomenik „Staljinovim sokolovima”

“Neka vam je večna slava naši Staljinovi sokolovi” piše na spomeniku poginulim sovjetskim pilotima na samom ulazu u pravoslavno groblje u Sremskoj Mitrovici.

Za oslobođenje Jugoslavije od fašista palo je 8.000 sovjetskih vojnika. Među njima je i Vasilij Roščepkin koji počiva u Sremskoj Mitrovici.

Heroj Sovjetskog Saveza, gardijski pilot, poručnik Vasilij Dimitrijevič Roščepkin jurišao je na most preko Save i bio oboren. Njegov Il-2 pao je na periferiji grada. Kada su meštani dotrčali, oba pilota su bila mrtva. Oni su ih krišom sahranili dok su Nemci još bili u gradu. Zatim su ih svečano ponovo sahranili na mestu gde danas počivaju.

Pored Roščepkina, poginuo je i kapetan Georgij Kuročkin. Iako pored pilota u avionu leti obično vojnik, Kuročkin je kao kapetan inženjer leteo na Il-2, možda da bi kao pukovski inženjer i prekontrolisao kvalitet remonta aviona.

U reprezentativnoj jednospratnoj palati na istočnom nizu trga na broju 13, živeo je i Ćira plemeniti Milekić, prvi gradonačelnik Mitrovice. Kuća je podignuta krajem 19. veka u stilu neorenesanse i bila je izuzetno bogato i dekorativno opremljena.

U zapadnom delu Sremske Mitrovice, u blizini leve obale Save u ulici Bosutski put nalazi se Jevrejsko groblje. Za razliku od onog u Šidu koje je zajedno sa rimokatoličkim, grkokatoličkim i protestantskim ili onog u Novom Sadu koje je pored rimokatoličkog, jevrejsko groblje u Sremskoj Mitrovici je u “sirotinjskom” delu grada, daleko od svih ostalih grobalja. Odolelo je vremenu i još je jedan od dokaza postojanja Jevrejske zajednice u gradu. Sahranjivanja na ovom groblju počela su 1874. godine, a  od 1943. godine na ovom groblju nije niko sahranjen...

Za Sremsku Mitrovicu, odnosno antički Sirmijum vezano je ime jedne globalno poznate i voljene svetice i mučenice - Svete Anastazije. O njenom životu se malo toga pouzdano zna, osim da je ubijena u Dioklecijanovim progonima hrišćana. Većina priča o njoj je nastalo vekovima nakon njene smrti. Neke prenose da je bila rođena Rimljanka, dok druge navode da je rođena u Sirmijumskoj oblasti.

Anastasija je, prema nekima, rođena u Rimu u domu senatorskom i bogatom, od oca paganina i majke hrišćanke. Od rane mladosti je postala hrišćanka, ali je otac primorao da se uda za paganskog vlastelina Publija. Iako je bila u braku Anastasija je odbijala da ima intimne odnose sa suprugom. Zbog toga nju je muž mučio zatvorom i glađu. Kada je saznao da ona tajno odlazi u tamnice u posete hrišćanskim mučenicima još više je počeo da je muči. Posle nekog vremena Publije je poslat u Persiju i udavio se na putu. Tada je sveta Anastasija počela slobodno da služi mučenim hrišćanima i da siromasima deli milostinju od svog velikog nasledstva. Potom je otišla u Makedoniju, gde je pomagala gonjenim hrišćanima. Tamo je prepoznata kao hrišćanka zbog čega je uhvaćena i vođena na saslušanja i mučenja kod raznih sudija. Hrišćani veruju da kada je neki rimski čelnik Ulpijan hteo da ima ljubavnu vezu sa njom, najednom je oslepeo i umro. Veruju takođe da je osuđena na smrt glađu i da je u tamnici živela trideset dana bez hrane. Potom je stavljena u lađu sa još nekoliko hrišćana da bude potopljena, ali Bog nju spasi i od te smrti. Na kraju je nad vatrom privezana nogama i rukama za četiri koca i tako je preminula 304. Sahranjena je u Sirmijumu, da bi u 5. veku njene relikvije bile prenete u Carigrad, a oko 804. zadarski biskup Sv. Donat donosi ih u Zadar i pohranjuje u crkvi koja od tada nosi njeno ime. Smatra se da je Anastazija zaštitnica mučenika, tkalja, udovica kao i onih koji su otrovani.

Žikica nam priča kako je Sveta Anastazija veoma poštovana širom sveta, naročito u Latinskoj Americi i kako bi neka njena statua ili kapela sasvim sigurno privukla veliki broj hodočasnika u Sremsku Mitrovicu.

Robert Čoban