Somborskim arhivistima priznanje mađarskih kolega
SOMBOR: Mada je Srbija dobila tek 1900. godine zakonom organizovanu i ustrojenu arhivsku službu, somborski Istorijski arhiv baštini tradiciju arhivarstva još iz perioda elibertacije, odnosno dobijanja statusa slobodnog kraljevskog grada, kada je i u Statutu varoškom zadužen gradski beležnik da se brine o stvaranju i čuvanju arhivske građe.
Ova tradicija je ostala neprekinuta do današnjih dana, a nedavno je somborskoj ustanovi stiglo priznanje „Istraživačko mesto godine” koje dodeljuje Mađarsko istraživačko društvo za porodičnu istoriju (MACSE) u kategoriji najbolji inostrani arhiv.
U obrazloženju se navodi da je Istorijski arhiv Sombor veoma popularan, pre svega, među mađarskim istraživačima porodične istorije, pošto uvek izađe u susret istraživačima, dok se njegovi zaposleni, pored stručnosti, odlikuju i ljubaznošću, strpljivošću i brzim odgovorima preko elektronske pošte. Istraživači su posebno istakli arhivistu Anastaziu Mako, koja je uvek stajala na raspolaganju i odazvala se najrazličitijim zahtevima.
Svečana ceremonija dodele priznanja održana je u Sekešfehervaru u Mađarskoj, u Teološkom i kulturnom centru „Sveti Stefan“. Goste su pozdravili gradonačelnik Sekešfehervara Dr Andraš Čer-Palkovič, županijski biskup Antal Španji, kao i predsednik Mađarskog istraživačkog društva za porodičnu istoriju Peter Rejher, dok su somborsku arhivsku instituciju predstavljale direktorka Borislava Ristivojević i arhivistkinja Anastazia Mako.
Poslednjih godina sve češće pomoć Istorijskog arhiva, pored istraživača, traže i brojni stranci čiji porodični koreni sežu do Sombora, koji smatraju da mogu ostvariti svoja porodična nasledna prava u procesu restitucije. Kako je veliki broj zvaničnih dokumenata iz doba Habzburške monarhije i Austrougarske imperije napisan na latinskom, nemačkom ili mađarskom, multilingvalnost zaposlenih olakšava pretragu preko tri kilometra arhivske građe koja obuhvata period od 1612. godine do današnjih dana.
Istorijski arhiv se, sasvim prigodno, od 1951. nalazi u jednom od najstarijih ovdašnjih zdanja na današnjem Trgu Cara Lazara Krušperove palate, čiji je sastavni deo i najstarija sačuvana građevina, tzv „Pašina kula“, objekat koji je svojevremeno bio sedište varoške administraije, ali i poštanske službe u Habrzburškoj monarhiji, pa potom i u Austrougarskoj. Usvajanjem varoškog Statuta, dalekog 28. aprila 1749. godine bilo je regulisano i pitanje notarijata, odnosno pisarnice a u njenom okviru i rad arhivske službe. Tako je paragrafima 15 i 16 rešeno i postupanje sa arhivskom građom tako što „...radi pravilnog poslovanja imaju se protokoli ovog grada verno stilizovati, a sva ostala akta tačno srediti...te imaju povezati u tvrde korice i tako sačuvati za buduće generacije...“. Ovaj nalog su poštovale generacije, počev od Jakova Mrazovića, koji se kao prvi u spisima Magistrata potpisuje kao varoški arhivar, preko Gedeona Petrovića i Nikole Lipaija, Gašpara Korića, Jovana Bračevića...do današnjih arhivista i istoričara zaposlenih u Istorijskom arhivu.
Sombor je jedini grad u Vojvodini koji je i pored povesnih turbulencija uspeo da sačuva sva originalna dokumenta vezana za njegovu elibertaciju, odnosno dobijanje statusa slobodnog kraljevskog grada. Dok žitelji drugih vojvođanskih varoši i posetioci tamošnjih muzeja mogu da pogledaju tek kopije i faksimile, nabavljene iz bečkog arhiva, Somborci, s ponosom, mogu svojim gostima da pokažu originalnu elibertacionu Povelju, Statut, varoški pečat i ostale insignije negdanje slave.
M. Miljenović