Slava najstarijeg somborskog pravoslavnog hrama

Svetom liturgijom je načalstvovao paroh svetojovanskog hrama prezviter Srđan Nešić uz sasluženje protojereja stvarofora Slavka Obradova, protojereja Srđana Perića i jeromonaha Mitrofana (Gajića) koji je ovom činu prisustvovao došavši iz srpskog manastira Grabovac u Mađarskoj.

Proslavu hrama koji jedini u Somboru ima status kulturnog dobra od izuzetnog značaja uveličali su svojim pojanjem članovi ovdašnjeg crkvenog hora „Sveti car Konstantin i carica Jelena“, kao i monahinje manastira Grabovac, a nakon svete liturgije održan je trokratni ophod oko hrama i održan pomen ktitorima, priložnicima, sveštenoslužiteljima i parohijanima na zapadnim vratima hrama, a u porti je prerezan slavski kolač i osveštano je slavsko koljivo koje je ove godine, uz bogatu trpezu za verni narod, pripremila porodica slavskog kuma Nemanje Golubovića. Te časne dužnosti za sledeću godinu prihvatila se porodica Šiđanski.

Prema zapisanom predanju, koje istorija i arheologija nisu potvrdile, na mestu ove crkve, još pre dolaska Turaka, nalazila se hrišćanska bogomolja, koju su Turci, nakon zauzimanja Sombora 1541. godine, pretvorili u yamiju. Posle povlačenja Turaka, krajem 1687. godine, pravoslavni stanovnici Sombora su, kako svedoče stari letopisi i zapisi, preuzeli yamiju i pretvorili je u pravoslavni hram Sv. Jovana Preteče.

Uklanjajući se pred Turcima u vreme takozvanog Varadinskog rata, kaluđeri fruškogorskog manastira Jazak preneli su 1716. godine u somborsku Svetopretečinu crkvu mošti poslednjeg srpskog cara Uroša, koje su dve godine kasnije, nakon potpisivanja Požarevačkog mira, vraćene u Srem, tako što su prethodno na svečanoj litiji, u pratnji mnogobrojnih somborskih Srba, na ramenima nošene kroz celu varoš, dok su jazački monasi, u znak zahvalnosti, somborskoj Svetopretečinoj crkvi darovali staru ikonu Bogorodice, koja se i danas čuva u ovom hramu.

U porti se nalazi i nekoliko nadgrobnih spomenika uzidanih u crkveni zid i u zid kraj ulaznih vrata porte, pretežno nekadašnjih sveštenika iz 18. stoleća, pa je takao u porti ovog hrama i večno počivalište jereja Georgija Mrazovića, oca glasovitog srpskog prosvetitelja Avrama Mrazovića, osnivača i upravitelja somborske Norme, kao i jereja Gavrila Savića, oca Jovana Savića koji je srpskoj istoriji poznatiji kao Ivan Jugović, osnivač beogradske Velike škole, srpski ustanički diplomata, bliski Karađorđev saradnik i „popečitelj prosveštenija“, što će reći srpski ministar prosvete koji je u tom zvanju nasledio velikog Dositeja Obradovića.

Parohijama crkve Sv. Jovana Preteče pripadali su pravoslavni vernici tadašnjih predgrađa Selenča i Gornja varoš, kao i okolnih salaških naselja Lugumerci, Čičovi, Bukovac, Šikara i Šivolja, pa se u njoj nalaze protokoli venčanih i umrlih Somboraca devet parohija od 1744. godine. Stara crkva Sv. Jovana Preteče srušena je u avgustu 1786, nakon čega je somborska Crkvena opština potpisala ugovor o izgradnji nove crkve sa zidarskim majstorom Francom Fridrihom iz Sombora, kome je za taj posao isplaćeno 2.200 forinti. Već u septembru iste godine osvećen je temelj crkve, koja je građena četiri godine, da bi je somborski prota Hristifor Popić svečano osveštao 8. po starom i 19. decembra 1790. godine po novom kalendaru.

Svoj današnji oblik crkveni toranj je dobio deset godina nakon sređivanja unutrašnjosti crkve (1819), kada je načinjen nov bakarni krov tornja. Crkva je sagrađena kao bazilika sa polukružnom apsidom, u baroknom stilu, sa elementima rokokoa. Kasnobarokni ikonostas sa elementima neoklasicizma i prateću crkvenu drvenariju, izradio je početkom 19. veka, ovdašnji drvorezbar Avram Manojlović, dok je pozlatu ikonostasa načinio Aleksa Teodorović iz Baje, a ikonopisao ga je, tokom 1808/09. godine, njegov sugrađanin, slikar Pavel Đurković, za šta mu je isplaćeno 5.710 forinti.

M. Miljenović