Renesansa vojvođanskih salaša u turizmu
O vojvođanskim salašima , kao simbolu panonske ravnice, pisali su mnogi poznati srpski književnici, slikali ih brojni poznati likovni umetnici, pevali i pevaju o njima i “starosedeoci” i “dođoši”.
Smatra se da je najdublju filozofiju i najlepšu misao izrekla Isidora Sekulić i to u jednoj kratkoj rečenici, na usta besmrtne gospa Nole: “ Ovde sve dolazi sa salaševa”.
Čak se i čuvena teorija relativnosti zametnula na bačkom salašu blizu Kaća, na kojem su u mladosti boravili Mileva Marić i Albert Ajnštajn. Da ovekoveče specifičnosti i lepote vojvođanskih salaša nisu odoleli ni čuveni srpski slikari Sava Šumanović, Milan Kečić, Milan Konjović i Sava Stojkov, a da o njima lepe pesme otpevaju Zvonko Bogdan, Zdravko Čolić, “Garavi sokak” i drugi poznati pevači.
O tim i takvim salašima u Vojvodini na kojima se živelo, ratarilo, vrtlarilo, stočarilo, vinogradarilo, odmaralo u hladu bagrema , a na spisku ih je do detalja opisano čak 65 koji trenutno postoje u panonskoj ravnici, u jedinstvenoj knjizi piše Miroslav Božin. Knjigu “ Salaši za vas” izdao je novosadski “ Prometej” i u nju je Božin utkao sve o postanku , nestanku, novom vaskrsu vojvođanskih salaša, poznatim književnicima, slikarima, pevačima koji su mu odali počast, o jelima koja su se onda i sada mogla na njima naći, antistres terapiji koju mirnoća i pitomina ovih raskošnih vojvođanskih lepotica pruža gostima, o rečima koje su već počele da padaju u zaborav... Piše Božin i o renesansi zaboravljenih salašarskih “poslastica”, hrono ishrani u salšarskim uslovima i do tančina iznosi ponudu 65 postojećih vojvođanskih salaša, koji na svoj način dočekuju, uslužuju i ispraćaju goste, objavljuje mapu salaša i put kojim se do njega iz većih gradova može stići.
- Salaši su rasejani širom vojvođanske ravnice. Retki su se “popeli” na obronke Fruške gore ili na padine i plato Telečke visoravni. U opštijem smislu, salaš je od davnina bio izdvojeno mesto u polju, izvan sela i gradova, na kojem su, u kući i više privrednih zgrada, živeli i radili porodični ljudi, baveći se obradom zemlje i gajenjem stoke. U užem smislu, pod salašem se podrazumeva i stambeni objekat, kuća koja se nalazi na istoimenom posedu, salašu. U poslednjih dvadesetak godina, sa promenama svojinskih i opštih društvenih odnosa, primetno je otvaranje salaša prema novoj delatnosti – turizmu. A turizam je, uz sve ono što je na salašu poznato i postojeće, doneo sa sobom u ravnicu i mnogo novog- objašnjava za “Dnevnik” Božin.
Stvaranje salašarskog sloja stanovništva trajalo je u današnjoj Vojvodini od 17. do polovine 20.veka, kada su mnogi salaši zbog socijalističkog shvatanja poljoprivrede, nedostatka tvrdih puteva, struje i pijaće vode, školovanja dece i drugih urbanih razloga nestali i ostajali u ruševinama, napušteni i prepušteni sami sebi, priča Božin.
- Zarasli su u korov, bagremare, trnjine, zovu i kiseljak. Bilo ih je najviše u Bačkoj oko Subotice, Sombora, Sente, Bečeja, Srbobrana, Novog Sada i Titela, pa onda u Banatu, građeni su i u Sremu. Salaši koji su ostali sačuvani do dana današnjeg imaju ukućane, salašare i nalaze se uglavnom pored asfaltnih puteva, električne mreže, a sve češće i pored gasovoda. Istorija i tradicija polako se zaboravljaju, istina je da su preostali salaši svedoci nekadašnjeg vremena, ali su ovi, novijeg datuma dobili i novu dimenziju – postali su turistička atrakcija ravnice – kaže Božin.
Danas turisti, nastavlja naš sagovornik, sve češće dolaze na salaše. I leti i zimi. Beže od gradske vreve, gužve, ubrzanog i haotičnog ritma života. Mir i spokoj traže u salašarskim dvorištima i kućama, cvkrutu ptica, nestašnim igrama “slobodnih” domaćih životinja koje šetaju dvorištima, hladnoj bunarskoj vodi...
- Danas salaši nude gostoprimstvo koje je u svakodnevnici već zaboravljeno. Ručkove u prednjim i gostinjskim sobama i novonapravljenim salama... A leti – u gonku i avliji, ispod bagrema, duda i oraha. Čarobna jela iz starih kuvara koja vode u davna vremena carstva dobre hrane i laloški komoditet, podstaknut domaćim rakijama, zaliven vinima, ručno pravljenim voćnim sokovima, dopunjen dunstovima i drugim đakonijama - čine rajski doživljaj koji se dugo pamti i traži da se ponovi. Na salašima koji nude prenoćište može da se provede i po nekoliko dana, pa čak i odmor. Gostima se pruža prilika da ih “mine želja” , pa mogu uz domaćina da namiruju stoku, okopavaju baštu, kose travu i denu seno, beru jabuke, vezu, heklaju, štrikaju, vade krompir, spremaju zimnicu... – kazuje Božin.
Knjiga “ Salaši za vas” je vodič koji daje dobru priliku svima da posete salaše širom Vojvodine i da se lično uvere u gostoljubivost salašara i lepotu pejzaža u kojima se oni danas nalaze. U njoj mogu naći sve bitne podatke i detalje o svakom od 65 predstavljenih salaša i shvatiti zašto postoji najmanje 10 valjanih razloga da se ka njima upute. Jer ko ih jednom poseti, uvek im se vraća.
Ljubinka Malešević
