Predstavljena knjiga Secesija u arhitekturi Zrenjanina

Knjiga je štampana sredstvima Ministarstva kulture i informisanja i Grada Zrenjanina, a rezultat je višegodišnjeg istraživačkog rada.

Kako je objasnila autorka, inače istoričarka umetnosti zaposlena u pomenutom Zavodu, secesija se kao novi pravac u umetnosti pojavljuje u Zrenjaninu već krajem 19. veka, u periodu kada se i u drugim razvijenijim evropskim centrima započinje sa izgradnjom jedinstvenih i sveobuhvatnih umetničkih dela, što je u arhitekturi trebalo da označi raskid sa do tada važećim neostilovima akademizma, zalažući se za slobodu individualnog stvaralaštva.

"Najveći broj zrenjaninskih secesijskih građevina nastao je u vreme intenzivnog privrednog uspona i vrlo žive graditeljske aktivnosti koje se posebno ubrzavaju pred sam početak Prvog svetskog rata. O tome svedoči veliki broj zahteva građana nadležnim gradskim vlastima za dobijanje građevinske dozvole, da na još uvek ponekom slobodnom placu ili na mestu već dotrajale kuće užeg i šireg centra grada, sagrade svoju novu ili modernizuju već postojeću staru, stambenu ili stambeno-poslovnu zgradu", naglašava Majstorović.

Primeri zrenjaninske secesijijske arhitekture bliske su bečkoj i mađarskoj varijanti secesije. Projekti za većinu tih zgrada delo su lokalnih građevinskih majstora i preduzimača, ali i školovanih arhitekata koji su dolazili iz većih centara ondašnje Austrougarske – Budimpešte, Praga ili Temišvara.

Viktor Beneš, arhitekta iz Praga, za tadašnjeg direktora fabrike šećera Viktora Eleka, projektuje vilu, kao i druge prateće građevine ovog značajnog industrijskog kompleksa u gradu. Arhitekta Laslo Sekelj dolazi iz Temišvara da, za Zrenjanin 1913. projektuje jedan od najvrednijih industrijskih objekata u gradu – zgradu gradske klanice.

"Baveći se istorijsko- umetničkom analizom svake od ukupno 22 predstavljene secesijske građevine pokušali smo da pojedinačno istaknemo njihove autentične vrednosti i osobenosti kako bi se na osnovu zajedničke predstave o njima stekao uvid o bogatstvu arhitektonskih oblika koji nas okružuju", ističe Majstorović.

Porodične palate i javni objekti

Pored stambenih kuća, palata i vila, secesijski stil u Zrenjaninu prihvataju i državne institucije kroz projekte svojih javnih zdanja, kao i crkva. Grade se dve državne osnovne škole, biskupski ordinarijat, čelični Veliki most preko Begeja, kao i fotografski atelje, zdravstvena ustanova – sanatorijum, robna kuća nameštaja, dečiji vaspitni zavod i novčani zavod. Secesija se, uglavnom, kod svih ovih objekata izražavala u dekorativnim fasadnim ukrasima, geometrijskog i vegetabilnog porekla, ponekad sa figurama i maskama ili u kombinaciji sa elementima prolazećih neostilova. Primenjuju se novi građevinski materijali za ukrašavanje fasada i enterijera: fasadna cigla, staklo, čelik, kao i keramičke pločice i liveno gvožđe.

Ž. Balaban