OTKRIVENA SPOMEN-PLOČA POSVEĆENA JEVREJIMA U SOMBORU: Uspomena na stradale sugrađane
SOMBOR: Otkrivanjem spomen- ploče, rada vajara Igora Šetera, na zidu OŠ „Bratstvo jedinstvo“ kraj nekadašnje Svilare a sada prodavnice „Maksi“, obeleženo je 80 godina od tragičnog događaja, odvođenja gotovo svih preostalih somborskih Jevreja u nacistički logor smrti Aušvic.
Monstruoznost mađarskog i nemačkog okupatora se, između ostalog, ogleda u činjenici da je pred Drugi svetski rat u ovom gradu bilo oko 1.100 Jevreja, a holokaust ih je preživelo svega 236, od kojih je 68 napustilo Sombor odmah po formiranju države Izrael 1948. godine, pa ih sada tek pedesetak živi u gradu predaka.
Od pada Masade i Vespazijanovog rušenja Velikog hrama do ustanka u varšavskom getu, u razmaku od dve hiljade godina, najprogonjeniji narod sveta, jevrejski, pronašao je svoj put i do Sombora i mada ne treba sumnjati da su Jevreji posećivali Sombor još za turskog zemana prvi pismeni trag o boravku nekog Jevrejina u ovom gradu potiče iz prve polovine 18 veka. U ostavinskim papirima grofa Jovana Brankovića, 1734. navodi se njegovo dugovanje 91 forinte izvesnom Iliji Jevrejinu.
Preko dva veka pripadnici ovog naroda su davali svoj puni doprinos ekonomskom i kulturnom razvoju grada, ali aprila 1944. za svega nekoliko dana okupatori su pohvatali 863 pripadnika javrejskog naroda i prosledili ih u koncentarcioni logor Aušvic i druge nacističke fabrike smrti.
- Dok se kolona Jevreja kretala nekadašnjim Bajskim sokakom a sadašnjom Vojvođanskom ulicom do železničke stanice samo su kapije srpskih kuća bile otvorene, s nadom da će neko uspeti da se sakrije kod njih i da na taj način izbegne strašnu sudbinu. Postoje usmena svedočenja da su komšije u tišini i pod okriljem noći, otvarali svoja vrata i nemo ih pozivali – moglo se čuti prilikom svečanog otkrivanja spomen- ploče u obliku otvorenog kofera sa Davidovom zvezdom i prikladnim natpisom.
Otkrivanju spomen-ploče su pored ambasadora Izraela Jahela Vilana, prisustvovali i vrhovni rabin Jevrejske zajednice u Srbiji Isak Asiel, predsednica Jevrejske opštine u Somboru Sandra Papo Fišer i zamenica gradonačelnika Ljiljana Tica.
Tekst i foto: M. Miljenović
