Održan pomen žrtvama racije u titelskoj opštini
Pomen žrtvama fašističke racije, stradalim pre 79 godina održan je 8. i 9. januara u svim mestima titelske opštine.
Pomenima u Mošorinu, Šajkašu, Vilovu, Gardinovcima, Loku i Titelu su, pored sveštenstva i predstavnika lokalne samouprave, prisustvovali i predstavnici pokrajine.
Prema rečima istoričara i sekretara Kulturnog centra „Vožd“ iz Mošorina, Jovana Petrovića, stradanje ljudi iz ovog dela Šajkaške trajalo je od šestog do dvadesetog januara 1942. godine i za to vreme ubijeno je 548 ljudi.
- Dolaskom mađarskih trupa 13. i 14. aprila 1941. godine uspostavlja se okupaciona vlast u titelskoj opštini. Formira se mađarski kulturni savez koji se bavi skupljanjem letine i uzimanjem hrane za vojsku od seljaka, organizacijom progona stanovništva i naseljavanjem Mađara. Pored kulturne, uspostavljena je i Omladinska organizacija „Leventa“, koja je trebala da mađarizuje svo nemađarsko stanovništvo i članstvo u njoj je bilo obavezno i za Mađare i za pripadnike drugih nacija - ispričao je Petrović i dodao da su na snazi bile i druge mere poput zabrane ćirilice, uvedena je radna obaveza...
Kako kaže Petrović, sve mere mađarskog okupatora imale su za cilj da otežaju život Srbima i ostalom stanovništvu i pobuna je bila očekivana.
- Postojala je grupa od 50 ljudi iz Šajkaške koji su pripadali Narodnooslobodilačkom pokretu i koji su se od 19. juna do 5. oktobra 1941. godine bavili manjim diverzijama. Sastajali su se na Pustajićevom salašu između Mošorina, Đurđeva i Žablja, a komandant im je bio Stevan Divnin Baba. Od oktobra 1941. godine miruju i povremeno sa salaša odlaze u posetu svojim porodicama u selima. Iako su na putu ka svojim domovima vešto izbegavali patrole, okupacione snage dolaze do saznanja ko su odmetnici i stavljaju njihove porodice pod prismotru. Sredinom decembra 1941. godine porodica Stevana Divnina odlučila je da promeni dotadašnju praksu da Stevan dolazi kod njih i odlučuju da ga posete na salašu, tada ih mađarska policija hapsi, ispituje i pušta kućama. Okupatori vremenom saznaju koliko se ljudi na salašu nalazi i da su slabo naoružani, ali ne žure sa njihovim hapšenjem, već žele da naprave aferu i da to iskoriste za kasnije kažnjavanje stanovništva. Grupu sa salaša tretiraju kao veliku i opasnu i to koriste kao povod za napad 4. januara 1942. godine. Odmetnici nisu mogli da pariraju opremljenoj mađarskoj vojsci, pa jedan deo njih gine, neki uspevaju da pobegnu, a neki su bili zarobljeni. U razmeni vatre strada petnaestak mađarskih vojnika i to stradanje uzimaju kao povod da se osvete, povod za raciju – navodi Petrović.
Posle ubistava u mestima žabaljske opštine, na Badnje veče, 6. januara 1942. godine u Mošorinu strada prva žrtva, prota Svetozar Vlaškalić.
- Mađare za Mošorin ne vežu lepe uspomene. Pored toga što je Mošorin rodno mesto Svetozara Miletića, u vreme Mađarske revolucije, srpske snage pobeđuju Mađare u bitci kod Mošorina 1849. godine. Osim tog istorijskog motiva, Mošorin je bio bogato mesto i verovatno su na to gledali kao dobar plen. U periodu od 6. do 20. januara 1942. u Mošorinu okupator ubija 252 osobe. Ubistva se dešavaju na tri mesta : na Tisi, drugo kod današnje opštine i osnovne škole i treće na Bunaru, kod groblja – kaže istoričar.
U najvećem broju slučajeva meštani su ubijani u Mošorinu i Gardinovcima, zbog blizine Tise i Dunava, jer su okupatori tako najlakše mogli da se reše tela i obrišu tragove zločina. Prema rečima istoričara Petrovića, u Loku je stradala 71 osoba, isto toliko u Vilovu, u Titelu 60, a u Gardinovcima 55.
- Postojali su određeni spiskovi sa imenima ljudi koji treba da budu ubijeni. Mnogi su se na tim spiskovima našli zbog privatnih zamerki koje su imali sa nekim od lokalnih Mađara ili okupatorskih vojnika. Postoji i svedočenje predsednika Okupacione opštine Lok da je morao da sakupi najmanje 50 ljudi za streljanje, jer bi u suprotonom on bio ubijen. Jedna reč mogla je nekoga da stavi na spisak smrti, ali isto tako mogla je i da spasi. Dešavalo se da se lokalni Mađari zauzmu za svoje komšije i sugrađane i tako ih spasu stradanja - naglašava Petrović.
Nakon izvršenih ubistava na teritoriji titelske opštine, u januaru 1942. godine težište mađarskih operacija prelazi na Novi Sad. Na teritoriji opštine Titel postoji nekoliko spomenika žrtvama racije koji služe kao podsetnik na nevine žrtve fašističkog režima i kao opomena da se tako nešto više nikada i nigde ne ponovi.
Srđan Knežević