Obeleženo 78 godina od deportacije zrenjaninskih Jevreja

Komemorativnom skupu prisustvovali su predstavnici jevrejskih udruženja, Srednjobanatskog upravnog okruga, Zrenjaninske biskupije, a venac su, u ime Grada Zrenjanina, spustili pomoćnik gradonačelnika Duško Radišić i sekretar Skupštine grada Milan Mrkšić. Jevrejsku molitvu za mrtve, Kadiš, izgovorio je rabin Isak Asiel.

- Impresionirana sam jednom rečenicom koju sam pročitala, a ona glasi: Nisu kriva deca koja imaju tako malo znanja o istoriji. Ona uče od starijih, a oni počinju da zaboravaljaju. Ja bih rekla - ne zastajkuju – poručila je predsednica Jevrejske opštine Zrenjanin Ljiljana Popov.

Nakon skupa na Pešačkom mostu upriličena je svečana akademija pod nazivom „Sećanjem protiv zaborava“ u Velikom salonu Narodnog muzeja u Zrenjaninu, a zatim je u Malom salonu ove ustanove otvorena izložba „Sećanja“ autorke Biljane Dimkić Krčmar. Okosnicu izložbe čine panoi sa spiskovima stradalih, preuzeti iz knjige Pavla Šozbergera „Jevreji u Vojvodini“. Oni su dopunjeni arhivskom građom Jevrejske opštine Zrenjanin i Jevrejskog istorijskog muzeja u Beogradu. Zamisao je da se više ne govori o broju 1280, koliko je zrenjaninskih Jevreja stradalo, već da svaka žrtva uz dužno poštovanje dobije svoje ime i prezime.

Drugi deo izložbe posvećen je zrenjaninskoj sinagogi. Ova građevina je srušena aprila 1941. godine, odmah nakon ulaska nemačkih okupacionih snaga u grad. Time je pitanje Jevreja „rešeno”. Banat je postao prva oblast u Evropi koja je bila „očišćena“, budući da su banatski Jevreji iste godine ili tokom 1942. stradali na Sajmištu i u logoru Topovske šupe.

Gotovo svi Jevreji iz ovog grada, ali i iz srezova Srpska Crnja i Jaša Tomić, njih više od 1.200, šlepovima su 18. avgusta 1941. deportovani u koncentracioni logor Topovske Šupe u Beogradu, odakle su neki od njih kasnije prebačeni u logor Sajmište. Prethodno su fašističke okupacione vlasti naredile hapšenje svih Jevreja i njihovo smeštanje u zatvor, u kasarni u Ulici kraljice Marije, kasnije zgradi Poljoprivredne škole, gde su se nalazili pod jakom stražom pripadnika SS jedinica.

Jevreji su za Beograd transportovani u dve grupe. Prva grupa, u kojoj su, većinom, bila starija lica, krenula je oko 8 časova, a druga oko 12. Transportovani su prenatrpanim šlepovima, tako da je u njima bilo nesnosno, naročito za stare i bolesne a, osim toga, šlepovi su bili tako pregrejani da su mnoge osobe gubile svest, dok su neki već tokom plovidbe umrli.

Nakon zrenjaninskog egzodusa, najmasovnijeg u ovom gradu tokom ratnog perioda, nestala je cela jevrejska populacija, jer najveći deo pripadnika tog naroda nikada nije izašao iz logora smrti. U gradu je ostalo svega 38 Jevreja, mahom onih koji su se krili ili živeli s lažnim dokumentima. Njihovih rođaka i potomaka, kao i potomaka stradalih sunarodnika, okupljenih oko Jevrejske opštine, danas u Zrenjaninu živi nešto više od stotinu.

Ž. Balaban