Kulturna baština Vojvodine, Inđija: Kuća Vojnovića istorijska riznica

Reč je Dvorcu grofa Grabovačkog kako kuću ovde u Inđiji nazivaju. Ovoj bogatoj inđijskoj porodici u nacionalizaciji posle Drugog svetskog rata ostavljen je samo mali deo kuće da bi njihovim potomcima u restituciji oduzetio deo bio vraćen pa deo porodice Grabovački i danas živi ovde.

Stižemo do zgrade Opštinske uprave čija je gradnja započeta 1911. a završena je 1914. uoči izbijanja Velikog rata. Prema prvobitnoj nameni, u zgradi je trebalo da budu Opštinska uprava, Sreska uprava i Sreski Sud, ali kako je završena u vreme Prvog svetskog rata, služila je i za smeštaj ranjenika. Po završetku rata 1918. u prizemlju krila prema hotelu i biblioteci bile su trgovačke i zanatske radnje i pošta, a na spratu je bila smeštena Opštinska uprava.

Nastavljamo dalje ka Rimokatoličkoj Crkvi Svetog Petra koja se nalazi u istoj ulici sa druge strane raskrsnice. Crkva posvećena apostolskom predvodniku Svetom Petru iz 1872. predstavlja tipski izvedenu građevinu u barokno-klasicističkom maniru. Iznad ulaza nalazi se hor sa orguljama. Zidovi su obojeni i ukrašeni biljnim ornamentima, a pod je pokriven dvobojnim pločicama. Glavni oltar se sastoji iz tri dela gde Sv. Petra kao centralnu figuru prate stojeće figure svetitelja postavljene sa leve i desne strane. 

Pred crkvom je veliki gvozdeni krst na betonskom postamentu na kojem se nalazi tabla koja kaže da ga je 1875. podigao Franja Štihman a obnovio 1997. župnik Stjepan Klaić. U dvorištu iza crkve nalazi se bunar sa drvenom oplatom u savršeno očuvanom stanju, ali van funkcije… 

„Dala mi jabuku, crvenu jabuku! A ime slagala!”, pevaju dva momka hit „Crvene jabuke” u pešačkoj ulici, tačno preko puta crkve i tako kao ulični svirači doprinose urbanoj atmosferi Inđije. Pored njih je jedna „ajnfort-kapija” koja vas vodi do Gradske pijace. U svakom mestu pored muzeja, galerija i crkava, obilazimo i pijace i groblja, mesta najvećih istina i najautentičnijih priča. Sreda je pijačni dan u Inđiji. Baka prodaje kiseli kupus, jaja i testeninu koju sama pravi: „Tu sam više od 30 godina, od 1991. kad smo izbegli iz Đakova!” Smeje se i u njoj za pijačnom tezgom po mrazu ima više života nego u mnogim, više decenija mlađim ljudima. 

Srpska pravoslavna crkva u Inđiji je posvećena Vavedenju Presvete Bogorodice, sagrađena je 1755. i predstavlja reprezentativnu baroknu građevinu. Ikonostas i ikonu na mitropolijskom tronu slikao je nepoznati slikar 18. veka, ali je 1858. ikonostas čišćen i obnavljan, a ikone na mitropolijskom stolu su preslikane 1923. Zidne slike radio je Nemanja Brkić 1954. Konzervatorsko-restauratorski radovi obavljani su na crkvi 1979. kada su uz zvonik podignute dve prostorije za paljenje sveća. 

Drugi pravoslavni hram u Inđiji posvećen je Svetom caru Konstantinu i carici Jeleni. Njegova gradnja započeta je 2003. na prostoru obezbeđenom tri godine ranije. Zidarski poslovi obavljeni su do 2005. godine, dok je stolarija ugrađena 2006. i 2007. kada je krov pokriven bakrom. Ikonostasnu pregradu izradio je Rade Savanović iz Čuruga 2012, a oslikao je Rade Sarić. Isti umetnik živopisao je unutrašnje zidove crkve. Odsluživši Svetu arhijerejsku liturgiju, na praznik Cveti 1. aprila 2007. Episkop sremski Vasilije odredio je u ovoj bogomolji početak redovnih bogosluženja. Slava parohije je praznik Svetog cara Konstantina i carice Jelene (3. jun).

U Inđiji se planira izgradnja još jedne pravoslavne crkve koja će biti podignuta na mestu nekadašnje veterinarske stanice koju je kupila sremska eparhija Srpske pravoslavne crkve (SPC) za 4,25 miliona dinara marta prošle godine. Izradnja crkve počeće kada se reše imovinsko-pravni odnosi, a nakon toga sledi rušenje zgrade nekadašnje veterinarske stanice i izgradnja crkve, koja će, prema odluci Sremskog vladike Vasilija, biti posvećena „prenosu moštiju Svetog Save”.

Sada smo pred Kućom Vojnovića koja je izgrađena 1873. a danas se u njoj nalazi Galerija. Ovo zdanje je reprezentativniji primer neoklasicizma sa kraja 19. veka u Inđiji. Nekoliko meseci pre smrti, krajem 1974. Đorđe Vojnović je svoju kuću poklonio opštini Inđija, sa svim umetničkim predmetima. Već 1976. je kuća proglašena spomenikom kulture od značaja od strane Zavoda za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica. Unutra se nalazi Galerija koja je pre par godina adaptirana, vinski podrum u kojem je otvorena prva vinoteka i spomen soba sa nameštajem iz 19. veka. Pored legata Đorđa Vojnovnića u kući je i legat Nikole Petkovića.

Đorđe Vojnović (1888 — 1975) bio je znameniti veleposednik koji je u periodu između dva svetska rata dao značajan doprinos razvoju Inđije. Svoju kuću je pred samu smrt dao na korišćenje opštini Inđija, a zbirku od 6.000 knjiga je poklonio gradskoj biblioteci.

Đorđevi roditelji, Đorđe i Ljubica, došli su u Inđiju iz Buđanovaca početkom 19. veka i tu kupili oko 300 jutara zemlje. Vojnović se školovao u Sremskim Karlovcima, Osijeku i Beču i bio je oženjen Anicom Kontić. 

Oko 20. novembra 1918. desetak dana posle dolaska srpske vojske u Inđiju, kod Đorđa Vojnovića, uglednog inđijskog građanina, diplomiranog pravnika i veleposednika (Inđija 1887–1975), došao je đeneralštabni pukovnik sa molbom da mu Vojnović da geografsku kartu „Srpska Vojvodina” koju je izdao austrijski đeneralštab u Beču 1853. Ova karta bila je potrebna kao dokument srpskoj delegaciji na mirovnoj konferenciji u Parizu (Versaj, 18.01 – 28.06.1919) radi rešavanja pitanja Vojvodine u sklopu nove države SHS.

O tome je Đorđe Vojnović u delu „Uspomene iz mog života” zapisao sledeće: „Kada je Austrija za vreme Mađarske bune 1848. bila u velikoj nevolji, stvorila je Srpsku Vojvodinu i izabran je i prvi “srpski vojvoda” Stevan Šupljikac. Iako je to učinila jedino iz razloga da pridobije Srbe u borbi protiv Mađara, a posle je ukinuta, Srbi su se sada pozivali na ta priznata prava. Sam car Franja Josip za celo vreme svoje duge vladavine nosio je titulu “srpski vojvoda”. Dok je Vojvodina još postojala, Austrija je izdala na nemačkom jeziku veliku đeneralštabnu kartu ’Srpska Vojvodina’. Karta je bila velika oko jedan kvadratni metar, kaširana na platnu i vrlo dobro očuvana. Takvu kartu nisam ni pre ni posle video, ni čuo za nju. Za vreme rata, stavio sam je među knjige u mojoj biblioteci i tako je sačuvana.” Obradovan što može i najmanje pomoći rešavanju budućnosti Vojvodine, Đorđe Vojnović je odneo kartu lično regentu Aleksandru i predao mu je kao dar. Regent Aleksandar Karađorđević sačekao ga je u Krsmanovićevoj palati na Terazijama: „Regent Aleksandar primio me je ljubazno, zahvalio mi se na karti, i posle kraćeg razgovora u kojem me je pitao kako je u Sremu, jesmo li mi Srbi sada zadovoljni i kako se osećaju Nemci u Inđiji, audijencija je bila završena.” 

„Mnogo godina je prošlo od tada, sada kada pišem ove uspomene voleo bih da znam gde se taj značajni i dragoceni dokumenat danas nalazi i da li još postoji. Ako igde još postoji takva karta, to će biti prvenstveno u Beču, u Vojnogeografskom institutu, koji postoji od 1839. gde je ta karta i izrađena”, napisao je marta 1960. Đorđe Vojnović. 

Kao član Sokolskog društva iz Inđije, jedan je od najzaslužnijih za izgradnju Sokolskog doma 1938. godine (danas zgrada Kulturnog centra). Gradnja je trajala tri godine i na nju je utrošeno oko 600.000 dinara. Bavio se i prevođenjem sa nemačkog i drugih stranih jezika. Objavio je prevod knjige Hajnriha Harera „Sedam godina na Tibetu: Moj život na dvoru Dalaj Lame” u izdanju Matice srpske 1956. Umro je 1975. u Inđiji, a sahranjen je na inđijskom Starom srpskom groblju. U Inđiji danas deluje i Zavičajno društvo koje nosi ime Đorđa Vojnovića.

Za kraj posete ovoj varoši ostavili smo obilazak inđijskih groblja. Na početku obilaska prisećamo se bizarne vesti koja kao da je iz teksta neke nove verzije „Maratonaca” kada su u martu 2021. lopovi sa ulaza na groblje ukrali pogrebni kombi za transport pokojnika... 

U Inđiji danas postoje tri groblja - „Staro”, „Srednje” i „Novo”. Do 1945. u mestu je postojalo i rimokatoličko groblje na kojem su se sahranjivali pre svega Nemci koji su živeli u mestu a činili su oko 70% stanovništva. To groblje je sravnjeno sa zemljom i na njegovom mestu podignute su zgrade. Na „Srednjem” groblju nalazi se spomenik na kojem piše da su tu sahranjeni posmrti ostaci sa Rimokatoličkog groblja u Inđiji. 

Spomen-obeležje palim borcima i žrtvama fašističkog terora grada Inđije 1941-1945. prvobitno je bilo postavljeno (1984) u holu biblioteke „Đorđe Natošević”, a sada se nalazi na groblju. Naime, već 10. aprila 1941. godine vojska Trećeg rajha ušla je u Inđiju i uspostavila svoju vlast. Kako je Srem pripao Nezavisnoj državi Hrvatskoj i Inđija je formalno bila pod ovom kvislinškom tvorevinom. U toku operacija Crvene armije za oslobođenje Balkana i srednje Evrope od nacista, partizani i sovjetski vojnici 22. oktobra 1944. oslobađaju grad. Tada zajedno sa nacistima beži i većina domaćeg nemačkog stanovništva. 

Idejni projekat spomen-obeležja dao je Miloš Vojinović, akademski slikar-grafičar iz Inđije i prosvetni radnik u osnovnoj školi „Petar Kočić” u Inđiji. Izrađeno je od belog mermera i sastoji se od postolja i spomen-obeležja sa uklesanim imenima boraca i žrtava fašističkog terora. 

 Robert Čoban