KULTURNA BAŠTINA VOJVODINE Florijan čuva Pančevce od vatre, Jan od poplava
Prolazimo između dva čuvena pančevačka svetionika na Dunavu, koji su danas su tu kao podsetnik da je Pančevo pre sto godina bilo veliki industrijski centar čijim rekama su se prevozili so, svila, pivo, cigle, drvena građa, ljudi i pred nama je Tamiš na čijoj se obali sa naše desne strane nižu nekadašnja industrijska postrojenja od crvene cigle, svedočanstvo slavne privredne prošlosti ovog grada.
Napuštajući zgradu Narodnog muzeja u Pančevu, u holu sam uočio nekoliko naoko neupadljivih kamenih komada od kojih svaki krije zanimljivu priču.
Tabla sa 10 Božijih zapovesti poslednji je ostatak nekada grandiozne pančevačke sinagoge, slične onoj koja je sačuvana u Novom Sadu.
Jedna od najlepših građevina u Banatu zidana je u tada aktuelnom stilu secesije od 1907. do 1909, prema projektu arhitekte Karla Fenjveša iz Budimpešte, i uz pomoć graditelja Ferdinanda Šeca iz Pančeva. Jevreji u Pančevu, kao i u ostalim gradovima u tadašnjoj Ugarskoj, nisu se ni po čemu razlikovali od ostalih građana. Između dva svetska rata, bili su lekari, advokati, profesori, zanatlije, umetnici, inženjeri, trgovci. Pred sam početak Drugog svetskog rata, u Pančevu je živelo oko 600 Jevreja a Holokaust je preživela nekolicina njih pa mala jevrejska zajednica nije imala snage za obnovu sinagoge i odlučuje da je proda. Vlasnici hrama i placa 1955. postaju frizeri iz Pančeva, Mihajlo Oravec i Borislav Stojkov. Nažalost, njen najveći deo je već sledeće godine srušen, sa ciljem da se iskoristi plac za zidanje stambenih zgrada. 2007, preostale delove sinanoge zahvatio je požar koji je u potpunosti uništio. Tako je ova ploča u holu muzeja ostala kao poslednje svedočanstvo o jednoj naprednoj zajednici koju su uništili nacisti a njenu bogomolju sa zemljom sravnili njihovi sugrađani bez svesti o kakvoj je kulturnoj baštini reč.
Drugi komad kamena svedoči o još jednom nestalom spomeniku koji je pre Drugog svetskog rata dominirao pančevačkim centralnom trgom. Reč je o delu postamenta nekadašnjeg spomenika kralju Petru Prvom Oslobodiocu koji je 1932. podignut u centru Pančeva.
1941. Nemci su spomenik, rad vajara Petra Palavičinija sklonili u portu Uspenske crkve dok su postament ostavili na trgu. Posle rata komunisti su pretopili spomenik a delovi postamenta završili su na raznim lokacijama.
Po kiši odlazimo do obližnje Uspenske crkve koja je podignuta u periodu od 1801. do 1810. godine i zajedno sa reprezentativnim okolnim građevinama svedoči o slavnoj prošlosti ovog grada.
Crkva, jedna od tri najveća barokna pravoslavna hrama u Vojvodini je izgrađena dobrovoljnim prilozima dobrotvora među kojima je bio i Karađorđe Petrović, kao jednobrodna građevina u duhu baroka, sa naglašenim elementima klasicizma.
Slikana dekoracija ikonostasne pregrade iz 1832. prva je velika naruybina Konstantina Danila. Autori jednog od najreprezentativnijih drvorezbarskih dela srpskog klasicizma su braća Janić iz Arada. Radove u gipsu je izveo Andrej Šnajdinger iz Titela.
Put nas dalje vodi na ugao ulica Radomira Putnika i Cara Lazara. Tu se nalazi Kip Svetog Florijana, zaštitinika od požara i patrona vatrogasaca koji je postavlje i osveštan 4. maja 1813. godine, nakon katastrofalnog požara u Donjoj varoši. Sveti Florijan, predstavljen figurom rimskog vojnika odevenog u hiton s dugačkim plaštom prebačenim preko ramena i kacigom s perjanicom na glavi, zaštitnik je ne samo vatrogasaca, već i pivara, dimničara, vojnika i sapunyija.
Još jedan svetac ima svoju skulpturu u javnom prostoru u Pančevu. Na ugao stare Vajfertove pivare 2015. je posle čak 18 godina restauracije vraćen je spomenik Janu Nepomuku, katoličkom svecu, zaštitniku od poplava. Još 1726. godine Habzburška monarhija proglasila ga je za patrona banatske provincije.
Stižemo na staro pravoslavno groblje, obilazimo ožalošćenu rodbinu jednog pokojnika koji se sahranjuje baš na Badnji dan i prema uputstvima jedne prijateljice tražimo grob Konstantina Smirnova.
Ruski general rođen 1854. u Odesi, Smirnov je u istoriju ušao kao komandant odbrane luke Port Artur u Rusko-japanskom ratu 1904. Naime, nakon Bokserskog ustanka u Kini (1900-1901) kada su strane sile intervenisale, Rusi su odbili da napuste luku Port Artur u Manyuriji. Devetog februara 1904. Japanci su pod okriljem noći torpedama iznenada napali rusku flotu usidrenu u luci Port Artur, na gotovo identičan način kao Amerikance u Perl Harboru 37 godina kasnije. General Smirnov je posle Oktobarske revolucije zajedno sa mnogim Belim Rusima pobegao u Kraljevinu SHS, smestio se u Pančevu gde je od upale pluća i umro 1930.
Dok se vraćamo ka Beogradu kolega Zlatko insistira da pogledam i Preobraženjsku crkvu tik uz reku Tamiš. Svakako jedna od najlepših pravoslavnih crkava u Vojvodini koje nisu izrađene u baroknom stilu.
Podizana je između 1873. i 1878, na mestu crkve s početka 18. veka, prema projektu arhitekte Svetozara Ivačkovića. Za glavne neimarske poslove angažovani su Franja Erlmajer iz Beograda i Mihajlo Tomić iz Pančeva. Ikonostasnu pregradu, izvedenu prema projektu Milorada Ruvidića i Branka Tanazevića, oslikao je 1911. Uroš Predić u duhu akademskog realizma.
Dok se po kiši vozimo preko Pančevačkog mosta, komentarišemo kako je ovaj banatski grad tako blizu Beogradu a tako malo o njemu znamo i tako retko ga posećujemo.
Robert Čoban