BICIKLOM KROZ VOJVODINU: NOVA CRVENKA I PANONIJA Zaboravljeni raj pokraj dvorca Falčonea

U ovoj dolini Telečke visoravni postoji kompletna infrastruktura: uređeno šetalište, postavljene klupe i svetiljke, posađeno je nekoliko hiljada sadnica, a u funkciji je najveća bina na otvorenom u Srbiji. Par nedelja pre našeg dolaska, “Potok” je bio na meti vandala - uništeno je nekoliko klupa, skinuta je trska koja pokriva mobilijare a stolovi su razlupani.

Stižemo i u Novu Crvenku, naselje koje je prošle godine proslavilo 100. rođendan i jedno je od onih koje je nakon Prvog svetskog rata osnovao kralj Aleksandar Karađorđević kako bi nagradio svoje solunske dobrovoljce. Nova Crvenka je decenijama odolevala depopulaciji i broj njenih stanovnika se kretao od 592 na Popisu 1961. do 420 na Popisu 2011. Međutim, prema podacima Popisa 2022. za samo 11 godina broj stanovnika je pao na 313 - čak 25% manje, što ovo selo čini jednim od rekordera u depopulaciji u ovom delu Vojvodine.

Glavna ulica i dalje nosi ime Maršala Tita što i nije uobičajeno za sela koja su osnovali Solunci nakon Prvog svetskog rata. U centru je lepa kuća sa fasadom od ciglica u kojoj je smešten Dom kulture koji ako se zagledate u njegove prozore - ne radi. Tu je i Spomenik Soluncu čiji je autor vajar Jovan Soldatović a iza njega improvizovani drveni zvonik kao začetak buduće crkve koju meštani ovog sela već dugo planiraju. Ako je suditi prema demografskim trendovima nije izvesno da će je i dočekati. U Osnovnoj školi „Vuk Karadžić” postoji jedno kombinovano odeljenje od pet učenika do četvrtog razreda. Od petog razreda učenici putuju u Crvenku. U Novoj Crvenki, inače, postoji jedna prodavnica, nemaju kafanu, osim Kluba penzionera koji povremeno služi za okupljanja, dok lekara i poštu imaju jednom nedeljno. Ali zato, na Dan sela, 15. septembra, prava je fešta a posebno je bilo veselo prošle godine kada je slavljen vek postojanja Nove Crvenke.

Na izlogu jedine prodavnice u selu - obaveštenje: “Mole se građani Nove Crvenke da racionalno troše vodu! Da od 18.00 do 24.00 časa ne koriste hidropake, da ne zalivaju voćnjake, bašte i travnjake, da se ne peru automobili, kamioni i ostalo... Rezultat neracionalno korišćenje vode je nedostatak vode za elementarne potrebe građana Nove Crvenke...”

Nastavljamo dalje, sa desne strane puta, zarastao u travu i žbunje stoji izlizana tabla koja na srpskom i mađarskom govori da smo ušli na teritoriju opštine Bačka Topola.

Najznačajnija atrakcija u mestu je Dvorac izgrađen 1846. za plemićku porodicu Falčone koja je bila italijanskog porekla, ali je mađarizovana vremenom, kao i mnoge druge plemićke porodice onog doba u Ugarskoj.  Poljoprivredno dobro na kome se dvorac nalazi nosi isto ime - Panonija. Godina 1846. se nalazi i na pročelju fasade.

Po jednoj verziji, dvorac je sagradio grof Arpad Falčone spomenute godine, u duhu poznog klasicizma, a park oko zgrade je završen tek 1870. godine kada je imanjem upravljao Arpad Drugi Falčone. Po drugoj verziji, dvorac su izgradili članovi čuvene porodice Fernbah, i dali ga svojoj ćerki u miraz kada se udala u porodicu Falčone. Istorijski dokumenti o samoj izgradnji dvorca su, nažalost, veoma teško dostupni i retki.

Dvorac je mali ali elegantan , autentičan rad iz epohe klasicizma su svakako dekorativni štitnici od kovanog gvožđa na prozorskim otvorima, koji dvorcu daju otmenost. U enterijeru je sačuvano nekoliko ogledala, kaljeva peć, podne obloge – parket, stolarija….

Ulazimo u selo Panonija i ođedanom iz ravnica i okolnih njiva ulazite u jednu zelenu oazu stoletnih hrastova i četinara, borovu šumu, sa svežim šumskim vazduhom, prijatnom klimom i ambijentom koji predstavlja pravi raj za odmor. Posle Vršačkih planina i Fruške gore, Panonija ima treću nadmorsku visinu u Vojvodini, sa 128 m. 

Ovo malo mesto, osim prirodnih bogatstava, ističe se izuzetnim prostornim uređenjem kompleksa, a istorijski podaci govore da je još u 15. veku bilo kultivisano i naseljeno. Slično kao i Nova Crvenka i Panonija se dugo opirala depopulaciji ali je u proteklih 30 godina broj stanovnika - prepolovljen - sa 970 prema popisu iz 1991. pao je na svega 452 koliko ih je bilo na popisu 2022. Dve trećine stanovnika su Srbi do trećinu čine Mađari, Jugosloveni, Hrvati i Crnogorci.

Na ulazu u selo nalazi se mala kapelica, pored nje je improvizovani zvonik kao i krst postavljen 2012. na kojem piše: “Spasi gospode ljube svoje i blagoslovi narod svoj!”

Dvojezične srpsko-mađarske table sa nazivima ulica su neobično “otmene” za seoske sredine - svaka tabla ima stilizovani okvir od kovanog gvožđa.

„I na nebu tom, na koje idem ja!”, piše pored velikog murala sa likom Nemanje Cvetićanina Cveleta (1991-2020) prerano preminulog fudbalera lokalnog Fudbalskog kluba “Panonija”.

Odmah pored je pomalo zarđali spomenik na kojem “Panonski dečiji grad”, reč je ovelikoj čeličnoj ploči sa otvorima u formi stabla na čijim granama se nalaze pločice sa imenima “Počasnih građana” Panonije poput Ljubivoja Ršumovića, Raše Popova, Dobrice Erića, Novaka Đokovića, Igora Jurića i drugih...

Panonija zaista izgleda kao nekakav zaboravljeni “raj na zemlji” koji čeka nekog preduzimljivog vizionara koji će je pretvoriti u atraktivnu turističku destinaciju koja se nalazi tik uz auto-put i železničku prugu Beograd - Budimpešta.

Robert Čoban