BICIKLOM KROZ VOJVODINU: ČURUG (1) Neću više ići na tu stranu, jer ne mogu suze oku skriti...
Nastavljamo tamo gde smo stali pre tačno dve godine. Iza nas ostaje Žabalj i ogrejani novembarskim suncem okrećemo pedale u pravcu Čuruga. Prelazimo most na Jegrički i sa naše leve strane je Šećerana “Šajkaška” sa katancem na ulaznoj kapiji.
Od nekadašnjih 15 šećerana koliko ih je u Vojvodini i Srbiji radilo 2000. godine - ostalo je samo četiri (Vrbas, Kovačica, Pećinci, Crvenka). Ova u Žablju prestala je da radi među poslednjima - 2019.
Šećerana u Žablju je osnovana 1976. a sa radom je počela 1979. U periodu od 1979. do 2006. godine, fabrika je imala 28 kampanja prerade šećerne repe i preradila 7.015.000 tona repe uz kapacitet dnevne prerade od 5.500 tona repe. Sve je to sada samo istorija kao i u šećeranama u Baču, Kovinu, Senti, Novoj Crnji, Zrenjaninu i drugim mestima u kojima se šećer više ne proizvodi.
Idemo dalje, sa leve strane puta naslagani su železnički pragovi preko kojih su više od jednog veka tutnjali vozovi. Pruga koja je vodila od Žablja preko Čuruga do Bečeja je ugašena a pragovi se prodaju na komad…
Ništa veselija slika nije ni par stotina metara dalje, pre ulaza u Čurug nalazi se nekadašnji salaš porodice Malić.
Srpski i ruski arheolozi na istom poslu
Odmah na ulazu u selo, sa desne strane nalazi se još jedna zatvorena fabrika - čuruška Ciglana. Ciglana u Čurugu postala je poznatija po arheološkim nalazištima otkrivenim na njenim kopovima nego po ciglama koje proizvodila.
U Čurugu, na potesu Boronj, arheološka ekipa Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture u saradnji sa kolegama iz Rusije, obavila je tokom maja meseca 2022. zaštitna arheološka iskopavanja na lokalitetu ugroženom iskopom ciglane. Na visokoj lesnoj terasi do koje se nekada izlivala Tisa, na obali rita, formirana su naselja u 4. veku, kao i krajem 5. i u prvoj polovini 6. veka. Otkrivene su četvrtaste kuće – poluzemunice, nekoliko ukopanih objekata sa zemljanim hlebnim pećima. Na istom prostoru, u ranijem periodu, u 2. veku, nalazilo se groblje. Na njemu je istraženo sedam grobova. Grobovi su u prošlosti bili pljačkani, ali su se ipak sačuvali delovi skeleta i nalaza (novčići, fibule, pređice, perle, koplje, strelica).
Kao u onoj pesmi Zvonka Bogdana - napušteni salaš na ulazu u Čurug seća se vremena kada je pored bunara bio đeram kojim se izvlačila voda za napajanje stoke. Podrum je nekad bio pun vina a u pušnici su visile šunke, slanine i kobasice. Ostao je i kuhinski ormar da seća na domaćicu koja je u njemu držala tanjire i začine. Postojalo je i “kupatilo” sa drvenim držačem za lavor...
“Ili moram s tugom okrenuti glavu, il plakati ili se napiti...”, stihovi čuvene pesme ođekuju mi kroz misli dok se probijam kroz dvorište salaša obraslo gustim korovom...
Prolazimo tablu sa natpisom “Čurug” na srpskom i rusinskom jeziku. Naime, u opštini Žabalj brojna je rusinska nacionalna manjina (pre svega u selu Đurđevo) pa su natpisi na ulazu u sva naseljena mesta - dvojezični.
Na groblju u Čurugu srećemo dvoje mladih ljudi iz komunalnog preduzeća u Žablju koje se bavi održavanjem ovog mesta. Ljubazna mlada žena na karakterističnim bačkim naglaskom pokazuje groblje bolje od nekog turističkog vodiča: “Tu su sahranjeni roditelji i stričevi Laze Pačua! Nema više potomaka ali mi čistimo taj deo groblja koji je inače potpuno zarastao!” Laza Paču, bio je srpski lekar i političar cincarskog porekla rođen je u Čurugu 1885. a preminuo u Vrnjačkoj banji 1915. za vreme Velikog rata. 1922. njegovi posmrtni ostaci sahranjeni su na Novom groblju u Beogradu. Paču je bio ministar finansija Kraljevine Srbije u više mandata. Potiče iz svešteničke porodice cincarskog porekla koja se sa juga doselila u Austrougarsku sa patrijarhom Čarnojevićem, iz Blaca. Njegov otac Stefan bio je paroh u bačkom mestu Čurugu, a majka je poticala iz porodice kojoj je pripadao i Miloš Cvetić, poznati dramski pisac i glumac.
Na čuruškom groblju svojom veličinom i lepotom dominira Mauzolej porodice Vujčić. Tu je sahranjen sin jedinac Julke i Živka Vujčića. Nekada se nalazio na novosadskom Almaškom groblju. Posle mnogo godina Živko je rešio da se vrati u rodni Čurug i preneo je, ciglu po ciglu i mauzolej sa moštima sina i supruge…
Sledećeg utorka nastavljamo našu avanturu u Čurugu, selu bogate kulturne baštine i burne istorije.
Robert Čoban