BICIKLOM KROZ VOJVODINU: ČORTANOVCI (2) U miru fruškogorskih šumaraka i  proplanaka „meditira” statua Bude

Ružica Đorđević je rođena 1919. u Čortanovcima a njen otac Konstantin je bio nadničar u pomenutom mestu. Porodica Đorđević doselila se u Srem iz Bačke. Ružica se početkom Drugog svetskog rata 1941. aktivno uključila u rad komunističkog pokreta. Tiha i visoka crnooka devojka brzo postaje jedan od najomiljenijih omladinskih rukovodilaca u Karlovačkom srezu. Ruža je svojim radom, požrtvovanošću i ličnim životom služila kao primer tadašnjoj omladini. Ubrzo je postala član Okružnog komiteta Saveza komunističke omladine Jugoslavije. Veća grupa nemačkih vojnika je došla iz Sremskih Karlovaca u Čortanovce 4. maja 1942. a Ruža je tada bila u kući Miroslavljevićevih kod svoje drugarice. Saznavši za nailazak Nemaca obe su se sklonile u bazu, odnosno tajno sklonište. Nemci su došli i nepogrešivo otkrili skrovište. Ne želeći da padne u ruke okupatorima, na licu mesta oduzela je sebi život…

Nastavljam dalje u potrazi za starom Železničkom stanicom i stižem do jedne poljane na kojoj je čobanin napasao ovce. Pulin je veselo zamahao repom i prišao da se mazi. Čobanin mi otkriva nešto više o ovoj rasi: „Kaže se da jedan dobar pulin vredi više od trojice čobana!” Čuva sve što mu se poveri, živahan je i uporan u izvršenju zadataka, lako se gaji, a izvanredan je i porodični pas za dvorište, pošto voli decu, i jako je odan. Pametan je i lako i brzo uči. Kao jedina mana mu se navodi da priznaje samo jednog gazdu, ali kome je veran do smrti!

U centru sela nailazim na spomenik borcima NOB-a i žrtvama fašističkog terora. U ovom selu u Drugom svetskom ratu je poginulo 111 od 860 žitelja ovog sela, dakle svaki osmi. Autor spomenika je Jovan Gostović, izliven 1953. a prošle godine u noći između 5. i 6. maja nepoznati vandali izvalili su statuu partizana iz postamenta ali je šteta brzo sanirana. Na bočnim stranma postamenta nalaze se imena stradalih u Drugom svetskom ratu a sa prednje strane postavljena je crna mermerna tabla u spomen na dvojicu meštana stradalih u radovima devedesetih: Jovanović Đorđe-Danga i Perin Milan-Čombe.

Na putu prema crkvi nailazim na dosta napuštenih kuća kroz čije „prozore u dvorište” se sa ulice gleda direktno u avliju jer krova i zidova nema. Tu je i jedna kuća ispred koje je vlasnik poredao raznovrsnu „betonsku menayeriju”. Čega tu sve nema: patuljaka, pečurki, konja, papagaja...

U onome što bi trebalo da bude centar sela je Crkva Svetog Nikole a pored nje napušteni nekadašnji Parohijski dom. Ispred hrama nalazi se grob prerano preminulog dobrotvora Cvetana Jankovića (1967-2021).

Prvobitna čortanovačka Crkva je sazidana u vizantijskom stilu i podignuta 1728. godine i osvećena od episkopa krušedolskog Nikanora. Sadašnja crkva je podignuta u prvoj polovini 19. veka, o čemu svedoči ugovor sklopljen 1827. između opštine i Karla Haskija, zidarskog majstora iz Mitrovice. Rezbarija oltarske pregrade sa baroknim biljnim motivima kombinovanim sa talasasto izuvijanim formama, delo je nepoznatog majstora iz druge polovine 18. veka. Ikone se pripisuju Grigoriju Jezdimiroviću, sledbeniku stila Teodora Kračuna, sa kojim je sarađivao na slikanju glavnog ikonostasa Saborne crkve u Sremskim Karlovcima. Istoričari umetnosti smatraju da ječ slikaru „nedovoljnog obrazovanja i bez veće kreativne moći”. Ikonostas je prvobitno bio namenjen crkvi u Ledincima, a u većoj, čortanovačkoj crkvi, dodati su pojedini delovi radi popunjavanja prostora i učvršćenja rezbarija.

Većinu od oko 2.000 stanovnika koliko danas ima u Čortanovcima čine Srbi pravoslavci ali ovo mesto je širom zemlje postalo poznato po hramu jedne druge religije. Reč je o budističkom manastiru koji je otvoren 2017. na jednom imanju kod Čortanovaca.

Budistička zajednica, nastala iz društva „Srednji put”, danas ima dva ogranka, u Novom Sadu i Beogradu, gde se članovi okupljaju na redovnim grupnim meditacijama, kao i predavanjima iz teorije i prakse budizma. Na imanju u Čortanovcima 27. avgusta 2017. otvoren je manastir Oxford Buddha Vihara Srbija, prvi takve vrste u Srbiji i u ovom delu Balkana.

Treba reći da su prvi budisti na prostore današnje Srbije došli pre tačno jednog veka. Radi se o zajednici Kalmika, zapadnomongolskog naroda budističke vere koji je u tadašnju Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca prebegao iz Rusije nakon oktobarske revolucije. Kalmici su svoj hram sagradili 1929. na Zvezdari, na granici sa Malim Mokrim Lugom, a odobrenje im je dao kralj Aleksandar Karađorđević. Kako su se Kalmici bavili uzgojem konja ovaj deo grada je po njima dobio naziv - Konjarnik. Da bi ovaj budistički hram bio potpun, iz Tokija u Beograd stigla je i veličanstvena bronzana statua Bude, koju je doneo ambasador Japana u Bukureštu. Treba reći da je budistički hram u Beogradu bio drugi po redu budistički hram u Evropi, odmah iza Sankt Peterburga. Pred kraj rata Kalmici su zbog spora oko finansiranja svog hrama koji su imali sa Nedićevom upravom odlučili da se presele u Banat, uglavnom na imanja Nemaca gde su pomagali ženama čiji su muževi bili mobilisani. U jesen 1944. zajedno sa Nemcima i Belim Rusima odlaze na Zapad a njihov najveći broj danas živi u Nju Džersiju u SAD gde neki i danas govore srpskim jezikom. Njihov hram je kasnije prvo bio potpuno devastiran, a onda i srušen. 80 godina od odlaska Kalmika iz Beograda, u šumarcima Fruške gore ponovo se presijava pozlaćena statua Bude. Jedan od najpoznatijih pripadnika ove verske zajednice kod nas je rok-muzičar Srđan Gojković Gile.

Ni manjeg sela ni više znamenitosti. U trećem nastavku priče o Čortanovcima čitajte o tome šta sam zatekao u zgradi nekada najurednije železničke stanice na pruzi imeđu Novog Sada i Beograda; kako izgleda plaža na kojoj su snimane čuvene scene iz filma „Varljivo leto ‘68” i šta je o Čortanovcima krajem 19. veka napisao prota karlovački Vasilije Konstantinović.

Robert Čoban

Osnivač srpskog fudbala i olimpijskog pokreta

Prolazim pored prilično oronulog Doma kulture što je gotovo pravilo kada je reč o „vinskom Sremu” i stižem do kuće na kojoj se nalazi tabla koga govori da je u njoj 1877. rođen Andrija Andra Jović, pionir olimpijskog pokreta u Srbiji. Spomen ploču je 2007. povodom 95 godina od prvog učestvovanja Srbije na Olimpijskim igrama podigao Olimpijski komitet Srbije na inicijativu Zavičajnog društva „Kozarica”.

Kao svestrana ličnost, Andrija Jović pored svoje struke mašinskog inženjera za železnicu pokazivao neverovatnu ljubav prema sportu, pogotovo prema fudbalu i atletici. Tokom školovanja i boravka u Nemačkoj, Austriji i Mađarskoj bavio se sportom. Igrao je fudbal u berlinskoj „Viktoriji”. Posle samo dve godine po dolasku u Beograd aktivno se uključuje u sportski život, tako da je 1911. osnovao Beogradski sportski klub - BSK. Zbog zasluga u radu BSK-a izabran je za počasnog člana ovog kluba – doživotno. 1911. pristupio je Sportskom olimpijskom klubu kao šef sekcije za laku atletiku. Na Olimpijskim igrama u Stokholmu 1912. učestvovao je kao stručni vođa prvih olimpijaca Srbije atletičara Dušana Miloševića i Dragutina Tomaševića. Zahvaljujući njemu i aktivnostima ostalog rukovodstva Srbija je 4. jula 1912. primljena u Međunarodni olimpijski komitet.

Svojim ličnim sredstvima doprineo je izgradnji stadiona BSK na Topčiderskom brdu. Za vreme službovanja u Mariboru od 1929. do 1936. igrao je značajnu ulogu u izgradnji gradskog stadiona. Osnovao je u Čortanovcima 1939. Čortanovački sportski klub ČSK i bio njegov pokrovitelj. Sahranjen je u rodnom selu 1945.

Od druge komšinice saznajem da je kuća već dugo prazna. Porodica Andrije Jovića je njegov rodni dom ostavila Čortanovcima i tu dugo bila seoska ambulanta. Kasnije je tu živeo seoski lekar a kad je on umro kuća je pripala njegovoj deci koja je, prema svedočenju uvek dobro obaveštenog komšiluka - „jako retko obilaze”.