Bečejska tvrđava i dalje izazov za naučnike

Još 1930. godine je naš poznati istoričar umetnosti Aleksandar Deroko istraživao ovaj lokalitet. Istoričar Rudolf Šmit je 1939. godine objavio u Glasniku istorijskog društva studiju „Stari grad“, koja se odnosila na Bečejsku tvrđavu. Između ostalog, koristio je materijal iz Ratnog arhiva u Beču, tačnije nacrt tvrđave sa svim podacima koje je pre rušenja izradio inžinjerijski kapetan Johan Kristijan de Kolet. To je bila polazna osnova za proučavanje tvrđave na Tisi između dva Bečeja.

U cilju da utvrđenje dobije zaštićeni status, Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture započeo je, posle sedam decenija, zaštitno arheološka istraživanja lokaliteta „Stari grad“, koji je proglašen ugroženim, ali se ništa više nije preduzelo radi spasavanja vidno oronulog utvrđenja. Inicijativu za novo istraživanje pokrenuo je 2019. godine Gradski muzej u Bečeju u partnerstvu sa Narodnim muzejom u Zrenjaninu, koji ima teritorijalnu nadležnost nad novobečejskom opštinom, i Muzejom nauke i tehnike u Beogradu, koji jedini u regionu ima odsek za saobraćaj na vodi i bavi se podvodnom arheologijom.

Tako je Bečejska tvrđava ponovo postala interesantna za arheologe, koji su došli do zanimljivih podataka i očekuju da će novim istraživanjima doći do novih saznanja, koja će dobrom delom rasvetliti život u tvrđavi kraj Tise. U cilju približavanja javnosti ove problematike, u Gradskom muzeju Bečeja je ovih dana otvorena arheološko-istorijska izložba „Bečejska tvrđava“, koja će posetiocima biti dostupna do kraja leta.

- Ovom prilikom tema izložbe nisu rezultati arheoloških istraživanja, već je koncipirana kao jedan živopis, mešovit pristup Bečejskoj tvrđavi, koji ima za cilj da pokrije prostorno i hronološki okvire ovog izuzetnog lokaliteta. Tvrđavu treba shvatiti kao neku vrstu kontakta dva Bečeja. Neosporno, ona se nalazi na banatskoj strani Tise, ali je putem reke i bačka, pa koliko je banatska, toliko je i bačka, koliko je srpska, toliko je i mađarska, koliko je hrišćanska, toliko je, s obzirom da  su od polovine 16. veka u njoj bile Osmanlije, i islamska... Ona je deo kolonizacijske priče, a Tisa je, kao i sve reke, koridor saobraćajne kolonizacije. Bečejska tvrđava kao utvrđenje na reci je srž jedne ovakve priče - veli autor izložbe kustos arheolog Gradskog muzeja Raško Ramadanski.

Nije izložba opterećena suvišnim datumima, niti su izloženi predmeti iz arheoloških istraživanja, nego predmeti koje su svojevremeno donirali ljudi koji su bili u dodiru sa ostacima tvrđave. Jedan od njih je novosadski arhitekta Pavle Forkapić,koji se u mladosti kupao u Tisi kod tvrđave i video keramičke fragmente. Setio se svog profesora Aleksandra Deroka, pokupio keramiku i ostale predmete, te kad je saznao da bečejski muzej vrši istraživanja poklonio ih i te predmete su konzervirali i restaurirali Stanislav Antonić, Dragan Ogar i Ana Olajoš, a on na svečanom otvaranju izložbe dobio zahvalnicu od bečejskog muzeja.

Pokazano je i par fotografija iz arhive Novobečejca Karolja Andrea, koje su snimljene u vreme dok na Tisi nije bilo brane, pa je vodostaj bio znatno niži i ostaci razrušene tvrđave su se bolje videli. Izložena je i štampana maketa, urađen model tvrđave prema istorijskim zapisima, a prvi put je digitalnu rekonstrukciju tvrđave uradio Igor Božić.

Treću ovogodišnju izložbu u novoadaptiranom malom izložbenom salonu bečejskog muzeja predstavio je kustos istoričar Nemanja Karapandžić i najavio nove četiri izložbe do kraja godine, a njegov kolega istoričar Roland Šuranji je na mađarskom jeziku predstavio Bečejsku tvrđavu. 

  V. Jankov