VELIKA NARODNA SKUPŠTINA U NOVOM SADU, 25. NOVEMBAR 1918. GODINE Prisajedinjenje Vojvodine Srbiji

U formi Srpske Vojvodine, a potom i Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata, srpska autonomija pod krunom Habsburgovaca postojala je tokom i nakon revolucije 1848/49. godine. Prvi svetski rat je konačno pokrenuo proces prisajedinjenja Vojvodine Srbiji, proces u kome su u redovima srpske vojske, kao dobrovoljci, aktivno učestvovali i brojni vojvođanski Srbi. Pobedonosan pohod srpske vojske nakon proboja Solunskog fronta i raspad Austrougarske monarhije u jesen 1918. godine pružili su Srbima Vojvođanima mogućnost da javno izraze svoja dugo potiskivana nacionalna osećanja. Srpski politički prvaci, koji su se u to vreme vraćali iz višegodišnje internacije, počeli su da se organizuju u srpske narodne odbore, privremene lokalne organe vlasti čije delovanje su obeležila dva pitanja: nacionalno i socijalno. Oni su preuzimali upravu nad svojim naseljima, pripremali doček srpske vojske koja je tokom novembra bez borbe nastupala preko Save i Dunava do Baje i Subotice, Arada i Temišvara, ali i sprečavali sve oblike anarhije, pljačke i revolucije. Prvi srpski narodni odbor osnovan je poslednjeg dana oktobra 1918. godine u Velikom Bečkereku, da bi u narednim danima čitav Srem, Banat, Bačka i Baranja bili prekriveni nizom srpskih narodnih odbora.

Najvažniji je bio onaj novosadski, na čijem čelu se nalazio Jaša Tomić, vođa Srpske narodne radikalne stranke u Vojvodini. Novosadski Srpski narodni odbor je, pored ostalog, imao za cilj da pripremi i organizuje izjašnjavanje srpskog i slovenskog življa o svom budućem statusu. U tu svrhu, raspisao je izbore za Veliku narodnu skupštinu, a pravo glasa su dobili svi punoletni Srbi i ostali Sloveni, uključujući i žene. Na dan 25. novembra 1918. godine u Novom Sadu se okupilo 757 poslanika iz 211 opština Banata, Bačke i Baranje (najviše Srba – 578, zatim 84 Bunjevca, 62 Slovaka, 21 Rusin, 3 Šokca, 2 Hrvata, ali i 6 Nemaca i 1 Mađar), među njima i sedam žena, što nije bilo uobičajeno za ono doba. Tom prilikom, Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji donela je aklamacijom odluku o otcepljenju od Ugarske i priključenju Srbiji. Velika narodna skupština je takođe izrazila očekivanje da će doći do stvaranja zajedničke jugoslovenske države, te formirala Veliki narodni savet i Narodnu upravu, kao organe vlasti na prostoru Banata, Bačke i Baranje.  Dan ranije, 24. novembra u Rumi, u organizaciji tamošnjeg radikalskog vođe Žarka Miladinovića, održan je Zbor izaslanika narodnih veća iz Srema koji je usvojio rezoluciju u kojoj je izražena njihova volja da žive u jedinstvenoj jugoslovenskoj državi, te zatraženo od zagrebačkog Narodnog vijeća da ubrza rad na ujedinjenju. U suprotnom, upozoravali su učesnici Rumskog zbora, Srem će se neposredno priključiti Kraljevini Srbiji.

* Narodne skupštine Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Bačkoj, Banatu i Baranji, donesene 12. (25.) novembra 1918. u Novom Sadu 

* Molimo vladu bratske Srbije, da na kongresu mira zastupa naše interese. 

* Priključujemo se Kraljevini Srbiji, koja svojim dosadanjim radom i razvitkom ujemčava slobodu, ravnopravnost, napredak u svakom pravcu ne samo nami, nego i svima slovenskim, pa i neslovenskim narodima, koji s nama zajedno žive. 

* Banat, Bačka i Baranja, u granicama koje povuče antantina balkanska vojska, proglašuju se danas, 12. (25.) novembra 1918. na Narodnoj skupštini u Novom Sadu, a na osnovu uzvišenog načela narodnog samoodređivanja, ocepljenim, kako u državnopravnom tako i u političkom i privrednom pogledu, od Ugarske. 

Zahvaljujući veštini srpske diplomatije i volji velikih sila, okupljenih na Konferenciji mira u Parizu, većina vojvođanskih sela i varoši čiji su predstavnici 25. novembra 1918. godine izrazili želju da žive u sopstvenoj nacionalnoj državi našla se unutar Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (van njenih granica ostali su istočni Banat i sever Baranje). Tako je u odajama Trijanonskog dvorca konačno završen proces prisajedinjenja Vojvodine Srbiji, čiji je simbol i najznačajniji datum - 25. novembar.

Petar Đurđev, direktor Istorijskog arhiva Novog Sada

Krajem oktobra 1918. godine započeće formiranje novosadskog Srpskog narodnog odbora koji će imati ulogu središnje uprave a po mestima biće formirani mesni narodni odbori sa glavnim zadatkom da u povoljnom momentu preuzmu vlast u svoje ruke.  Vojvođanski radikali, okupljeni oko svog vođe Jaše Tomića, koji je u proleće 1918. godine pušten iz internacije, smatrali su da Vojvodina treba direktno da se ujedini sa Kraljevinom Srbijom.  Prva zvanična sednica Srpskog narodnog odbora u Novom Sadu održana je 3. novembra 1918. godine.