Jovan Hranilović, predsedavajući Velikoj narodnoj skupštini

Čitavog života je bio sveštenik, ali je znao da plane poput graničarskog oficira, kako su ga dr Vladimir Barović i Sonja Potkozarac opisali u monografiji „Jovan Hranilović – portret zaboravljenog novinara i književnog kritičara”.  Zbog oštrine svog jezika čak je dva puta bio u ozbiljnom sukobu s crkvenim vlastima.

„Drugovao je pesnik ’Žumberačkih elegija’ s mnogim umnim glavama svoga vremena, o čemu svedoči njegova privatna prepiska iz koje možemo otkriti čitav niz istorijskih ličnosti s kojima sveštenik, novinar, pesnik i kritičar Hranilović živo komunicira, razmenjuje mišljenja, jada se, poverava, žali, traži utehu. Osim prepiske sačuvani su i istorijski podaci, ali i anegdote o Hranilovićevom drugovanju i prijateljstvu s velikim srpskim pesnicima, poput Zmaj Jove Jovanovića i uglednim građanima Novog Sada na prelazu iz 19. u 20. vek”, napisali su autori monografije Barović i Potkozarac. 

Kao grkokatolički sveštenik nije se ženio i nema potomke. Uspomene na njega verno čuva rusinska nacionalna zajednica u Vojvodini.

– Podižući nadgrobi spomenik nakon Hranilovićeve smrti na groblju u Novom Sadu zajedno s Jugoslovenskim udruženjem novinara, Sekcija Novi Sad, čiji je prvi predsednik bio Hranilović, rusinska zajednica je sredinom tridesetih godina 20. veka izrazila svoju zahvalnost, ne samo svešteniku koji je četvrt veka bio paroh novosadske grkokatoličke parohije nego i čoveku koji ih je uveo u javni i društveni život Novog Sada i Vojvodine – kaže za „Dnevnik” predsednica Novinarske asocijacije Rusina Martica Tamaš.

Grkokatolički sveštenici imaju pravo da se žene i osnuju porodicu, ali oni koji su predviđeni za biskupa moraju biti neoženjeni. Tako je i Hraniloviću savetovano da ostane u celibatu, da bi eventualno jednog dana bio rukopoložen za biskupa. To se, međutim, nikada nije desilo. Iako mu je nakon ujedinjenja 1918. godine poznati političar i državnik Stojan Protić nudio tu visoku duhovnu funkciju, Hranilović je to odlučno odbio, tako da ostaje nedovoljno jasno zbog čega je izbegao ženidbu i osnivanje porodice.

Smatra da je obeležavanje 100-godišnjice prisajedinjenje prava prilika da rusinska zajednica još jednom pokaže dužno poštovanje prema izuzetnom intelektualcu Jovanu Hraniloviću. Novinarska asocijacija Rusina, uz podršku Pokrajinskog sekretarijata za kulturu, javno informisanje i odnose s verskim zajednicama, Gradske uprave za kulturu, Rusinske redakcije RTV Vojvodine, Zavoda za kulturu vojvođanskih Rusina, Nacionalnog saveta rusinske nacionalne zajednice realizuje čak dva projekta o Hraniloviću. Martica Tamaš ističe da činjenica što u realizaciji tih projekata učestvuju pripadnici nekoliko etničkih zajednica koje žive u Vojvodini, jeste odraz dubokog poštovanja prema Hraniloviću kao izrazito kosmopolitskoj ličnosti.     

Jovan Hranilović se rodio 18. decembra 1855. godine u Kričkama u Hrvatskoj. Otac Nikola je bio grokokatolički sveštenik, a majka Sidonija Stručić je bila plemkinja. Izrodili su petoro dece – Dragutina, blizance Nikolu i Jovana, Mariju i Vladislava. Jovan je osnovno obrazovanje završio u „pučkoj školi” u Šošicama, koja je u nivou današnje osnovne škole. Nakon očeve smrti 1864. godine, s majkom se odselio u u Križevce, gde je nastavio školovanje. Bio je bistar i vredan đak. U šestom razredu gimnazije počeo se zanimati za poeziju i upoznao se s piscima Antom Kovačićem i Augustom Šenoom. Nastavljajući očevim stopama, Jovan se 1867. godine školovao u Zagrebu u grčkokatoličkom učilištu. Bila je to stanica na putu da postane sveštenik. Prvu godinu bogoslovskih studija završio je u Zagrebu, potom odlazi u Beč, gde je uz bogoslovska predavanja, slušao i ona poznatog slaviste Franca Miklošiča i filozofa Franca Bretana.

Za sveštenika je rukopoložen 1878. godine. Nakon službe u više mesta u Hrvatskoj, gde je zbog svoje društvene angažovanosti sveštenički poziv smatrao drugorazrednim, tadašnji križevski vladika Ilija Hranilović, s kojim je bio i u srodstvu, 1886. godine ga je poslao za kapelana u Kucuru, a tri godine kasnije u Ruski Krstur, da bi avgusta 1889. godine postao grkokatolički sveštenik u Novom Sadu, gde mu društvena angažovanost ostaje na prvom mestu.

Zadobio je veliki ugled kod novosadske inteligencije i neko vreme je bio predsednik novinarske organizacije i urednik demokratskih novina „Jedinstvo”.

Što se tiče Hranilovićevog političkog rada, treba reći da je na početku 20. veka sledio duh Štrosmajerovih ideja. Ugarske vlasti, iako nisu sa simpatijama gledale na Hranilovićevu jugoslovensku orijentaciju, nisu mu pravile otvorene smetnje zbog velikog ugleda koji je uživao među novosadskim građanstvom.

„Kada je počeo Prvi svetski rat, austrougarske vlasti su zatvarale i proganjale viđenije nacionalne radnike koji su delovali u duhu jugoslovenskog jedinstva. Hranilović je od špijuna bio optužen da drži golubove pismonoše u cilju obaveštajnog rada u korist srpske vojske i da bi tu sumnju otklonio, morao je svoje ljubimce pretvoriti u nedeljni ručak”, naveli su autori dr Vladimir Barović i i Sonja Potkozarac u monografiji.

Kada je po završetku Prvog svetskog rata srpska vojska ušla u Novi Sad, Jovan Hranilović je vojvodu Petra Bojovića pozdravio rečima: „Dopustite da vas još na čas zaustavim u ime ovde okupljenih Srba, Hrvata, Bunjevaca, Rusina, Slovaka i ostalih Slovena ove varoši; da vas pozdravim u ime neslovenskih žitelja ove varoši u kojima ima i pogleda, srca i čovečanstva da se poraduju s nama u danima naše sreće, naše davno radovanje mlade slobode...” 

Pisma i nezavršeni rukopisi i ostala pisana zaostavština Jovana Hranilovića bili su nakon njegove smrti u vlasništvu Marije Enjedi, gazdarice kod koje je Hranilović stanovao. Ona je rukopise ponudila na prodaju Jugoslovenskoj akademiji znanosti i umjetnosti u Zagrebu, ali je elitna institucija hrvatske kulture tu ponudu odbila. Nakon toga su rukopisi prodati privatnom licu koje je taj vredan materijal zaveštalo Srpskoj akademiji nauka i umetnosti. 

U političkom smislu Hranilović je doživeo najveću čast kada su ga izabrali za jednog od predsednika Velike narodne skupštine, odnosno radnog tela koje je objavilo pripajanje vojvođanskih oblasti Kraljevini Srbiji, a time i novostvorenoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca.

Hranilović je na toj istorijskoj važnoj skupštini imao veoma značajnu ulogu jer je od pre Prvog svetskog rata bio poznat po političkoj aktivnosti i radu na jedinstvu južnih Slovena. Hranilović je u znak priznanja za rad na ujedinjenju dobio orden Svetog Save IV reda 1921. godine.

Na molbu o. Đure Bindasa, s kojim je prijateljevao, Hranilović se angažovao i na obezbeđenju potrebnih uslova za održavanje Osnivačke skupštine Rusinskog narodnog prosvetnog društva u Novom Sadu 1919. godine. On je obezbedio sve potrebne dozvole od tadašnjih vlasti, smeštaj za delegate kao i svečanu salu Novosadskog magistrata za održavanje sednice. Na predlog Đure Bindasa, Hranilović je predsedavao Osnivačkoj skupštini Rusinskog narodnog prosvetnog društva 2. jula 1919. godine.

Jovan Hranilović umro je u Novom Sadu 5. avgusta 1924. godine. Sahranjen je na novosadskom rusinskom groblju. Njegov spomenik u formi obeliska, koji je podigla novinarska organizacija, danas je pod zaštitom države.

Eržebet  Marjanov