Špilerova kuća u Petrovaradinu mora biti sačuvana
Prethodnih dana stanovnike Petrovaradina uznemirila je vest koja se najpre pojavila na društvenim mrežama, a onda i u medijima, da je sa krova Špilerove kuće, u Ulici Vladimira Gortana 8, namerno uklonjeno nekoliko crepova, kako bi se ubrzalo njeno propadanje, i na tom mestu izgradila višespratnica.
Reč je o objektu od neprocenjivog kulturno-istorijskog značaja, ne samo za Novi Sad već i Srbiju, koji je upravo iz tog razloga 2013. godine, po odluci Vlade Republike Srbije, proglašen za spomenik kulture i predstavlja deo zaštićene okoline Prostorne kulturno-istorijske celine “Petrovaradinska tvrđava sa podgrađem”.
Iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture Grada Novog Sada najavljuju da je ove godine planirana obnova 14 objekata u Petrovaradinu i na tvrđavi, uključujući i Špilerovu kuću, te da je za taj projekat republičko Ministarstvo kulture i informisanja opredelilo 300 miliona dinara i u toku je izrada tehničke dokumentacije.
U Zavodu podsećaju da su za Špilerovu kuću i njenu okolinu utvrđene mere zaštite, te da je u toku tog postupka objekat bio u stabilnom stanju. Osim toga, navode da je njihov stručni tim, na zahtev vlasnika, 16. oktobra prošle godine, izašao na teren i tom prilikom je konstatovano da je izgled objekta rezultat različitih faktora: starosti, nebrige i neodržavanja, kao i neodgovarajućih zahvata i intervencija. Nadležni objašnjavaju da je uočene nedostatke i oštećenja moguće sanirati, odnosno otkloniti preduzimanjem sveobuhvatnih mera zaštite, u skladu s konzervatorsko-restauratorskim uslovima, koje utvrđuje Zavod.
Na zahtev stranke, 29. januara 2020. godine, doneti su konzervatorsko-restauratorski uslovi za preduzimanje mera tehničke zaštite, i u tim dokumentima je precizno opisano u kojoj meri, od kog materijala i na koji način vlasnik, po odgovarajućim princima i propisima, može obavljati radove na objektu. U Zavodu naglašavaju da je stranka upoznata sa sadržajem tih dokumenata i navode da su, takođe na zahtev stranke, izdali saglasnost na Predlog preparcelacije katastarskih parcela 790/4 i 791, čiji delovi ulaze u zaštićenu okolinu spomenika kulture, odnosno Špilerove kuće, koja se nalazi na katastarskoj parceli 790/1 KO Petrovaradin. Tim predlogom su, kako kažu, obuhvaćeni delovi poseda u granicama i površini zaštićene okoline spomenika.
Inače, po javno dostupnim podacima na sajtu Katastra, na parceli 790 ubeleženo je nekoliko vlasnika, od kojih je deo objekta površine 144 kvadrata vlasništvo firme “Kafa dobro jutro” doo iz Novog Sada. U tom dokumentu je kao teret navedena zabeležba svojstva kulturnog dobra, ali piše i da je 28. januara ove godine pokrenut postupak za upis hipoteke.
Komentarišući navode iz medija i s društvenih mreža o tome da vlasnici namerno ostavljaju Špilerovu kuću da propada, Novosađanka D. V. kaže da je takav odnos prema istoriji nedopustiv, ukoliko je to istina, i pita se šta će ostati za buduća pokolenja. Sličnog su mišljenja i građani Petrovaradina s kojima je ekipa “Dnevnika” juče razgovarala. Ogorčeni stanovnici sremske strane grada kažu da je vlasnik morao znati u šta se upušta kada je kupovao objekat, imajući u vidu da je reč o zaštićenom spomeniku kulture. Ističu da nema smisla da kuća starija od Petrovaradinskog šanca, odnosno današnjeg Novog Sada, propadne, kako bi na tom mestu nikla višespratnica.
Skrivena u uskim petrovaradinskim sokacima, Špilerova kuća, koja predstavlja nepokretno kulturno dobro, uspela je da opstane kroz vekove, nakon što su je, po dolasku u Petrovaradin, izgradili jezuiti (isusovci) u periodu od 1693. do 1773. godine. Pretpostavlja se da je služila kao letnjikovac, a po novijim istraživanjima – kao školska zgrada i slobodno se može smatrati jednim od najvrednijih objekata iz vremena baroka. Naziv je dobila po vlasniku iz prve polovine 20. veka Tiboru Špileru, činovniku u DTD-u, koji je želeo da u njoj osnuje muzej. Iako je kuća nazvana po njemu, u njoj nije nikada živeo, već su tu boravile njegova majka i sestra. Nakon nacionalizacije, porodici je pripao deo stambenog prostora, a Špiler je nasledio kolekcionarske zbirke.
Kuća izdužene pravougaone osnove, koja je proširena na levoj strani uličnog dela, uvučena je u odnosu na zakrivljeni sokak. Spoljni deo objekta, jednostavne forme, pokriven je biber-crepom, a možda najupečatljiviji deo predstavlja zidana kapija s dve velike kamene kugle pri tlu. Neobično je što je, uprkos stotinama godina, unutrašnjost objekta uspela da odoli zubu vremena, te ostane relativno očuvana. Najreprezentativnija je „velika sala”, smeštena u središtu kuće, kvadratne osnove, s jedostavnom svodnom konstrukcijom, koju čine četiri široka luka, koja se susreću nad središtem prostora. Na tom mestu u tremu nalazi se rozeta, a na ravnim površinama u četiri ugla je po ornament: asocijacija na Malteški krst, kvadrat s vitražom, krug s motivom Sunca i još jedan kružni ukras koji je, nažalost, izuzetno oštećen. Kuća ima i veliki podrum od pet prostorija, a ulaz je iz dvorišta.
Opšti utisak je da je barokno zdanje velike kulturne i arhitektonske vrednosti, koje svedoči o istoriji i razvoju našeg grada, ostalo skrajnuto i zaboravljeno. Najstarija kuća u Petrovaradinu, mora biti sačuvana po svaku cenu, saglasni su meštani tog naselja, i predlažu njeno renoviranje, te ističu da objekat, imajući u vidu njegov istorijat, ima potencijal da postane mali muzej.
J. Vukašinović, S. Kovač
Foto: V. Fifa