Školske proslave Svetog Save u Karlovcima još od 19.veka
Mada se u nekim izvorima nailazi na podatak da prvi pisani trag o školskoj proslavi Svetog Save datira iz 1734. godine, i da se on nalazi u udžbeniku za treći i četvrti razred Srpsko-latinske škole u Sremskim Karlovcima, koji se čuva u Narodnoj biblioteci u Beču, izvesno je da se od početka 19. veka prvi srpski prosvetitelj slavi kao školska slava u Srbiji.
U prilog tome govori i naredba kneza Miloša, a potom i ukaz Mihaila Obrenovića o proslavi Dana Svetog Save kao školske slave u Srbiji. Izvesno je i da je mnogo pre toga, 1774. godine, u Sremskim Karlovcima Arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve Svetog Savu proglasio za „verskog narodnog zaštitnika”.
Kako se školski patron, Sveti Sava, proslavljao u Sremskim Karlovcima u 19 . veku može se videti iz knjiga i časopisa toga doba ili štiva koja obrađuju taj period zavičajne istorije, iz čega se da zaključiti da se elementi današnjeg obeležavanja mogu pronaći upravo tu.
Istoričarka dr Gordana Petković u knjizi o patrijarhu Josifu Rajačiću navodi da je, po njegovom naređenju, 1860. godine u Karlovačkoj gimnaziji uvedena proslava Svetog Save. Od tada se svake godine na Svetog Savu služila liturgija, a nakon nje je sveštenstvo s građanstvom i đacima u litiji išlo u Gimnaziju, gde je osveštavana vodica. Pošto prostorije škole tada nisu bile dovoljno velike da prime sve koji su hteli da prisustvuju proslavi, osvećenje se obavljalo u gimnazijskom dvorištu. A od tada datira i običaj da se održavaju svetosavske besede. U knjizi „Karlovci s njihovom okolinom” iz 1882. prota Vasilije Konstantinović svedoči o tome da se na Dan Svetog Save 14. januara (po starom kalendaru) posle liturgije u sva tri hrama narod okupljao u Sabornoj crkvi, a odatle se zapućivao u prostorije gimnazijskog zdanja. Konstantinović piše da „arhijerej s celim svećenstvom, prispevši pod nebom, ako je vreme lepo, nasred dvorišta, ako nije lepo, a ono u najprostranijoj sobi, sveti vodicu i onda ide po svim školama i sve ih osveti. Zatim narod celiva krst, sve uz pojanje tropara i stihira, a ori se i pesma Svetog Save. Jedan đimnazijski profesor govori besedu tome danu i toj svetkovini shodnu. Posle ovog drži se spomen Vasiliju Plastiću, negda stanovniku trnavskom u Ugarskoj, koji je ostavio stipendije dobrim učenicima karlovačke đimnazije…” Nakon toga sledila je dodela stipendija onim učenicima koje je „zbor profesorski za dostojne izabrao” i po završetku svečanosti, narod se vraćao u Sabrornu crkvu, gde je primao naforu, a potom išao kući.
I u trećem broju „Srpskog Siona” iz 1901. nailazimo na zabelešku o proslavi Svetog Save. U tom tekstu se napominje da je Sveti Sava u Karlovcima proslavljen kao što se to čini „širom celog Srpstva – u crkvi i u školi, molitvom i pesmom, radošću duhovnom i veseljem razdraganog srca”. Ističe se da je pre liturgije obavljeno vodoosvećenje u osnovnoj školi, a posle i u gimnazijskoj dvorani. Nakon toga su deca u osnovnoj školi pevala, deklamovala i govorila o svetitelju Savi, a posle prilagala svoj novčani darak Fondu Svetog Save. U gimnaziji je pak govorio upravnik V. Vujić, a nakon toga je patrijarh Georgije Branković okupio oko bogate trpeze mesno sveštenstvo, profeosre Bogoslovskg učilišta, Gimnazije i osnovnih škola.
Karlovačke škole i ove godine proslaviće Svetog Savu zajedno, kako to čine od 2001, na akademiji u najstarijoj srpskoj gimnaziji. Te godine uvedeno je zajednička proslava nakon pauze od pet i po decenija. Akademiji, koja počinje u ponedeljak, 27. januara, u podne, prethodiće liturgije u sva tri pravoslavna hrama, posle kojih će u manastiru i Donjoj crkvi deca održati prigodne programe i biti darivana svetosavskim paketićima, dok su u Sabornoj to uradila veče uoči praznika. Na svečanosti u Gimnaziji, kao što je to bio slučaj i u 19. veku, biće održana svetosavska beseda. Govoriće je profesor istorije Aleksandar Stojkečić. Program u čast svetitelja Save izvešće učenici svih triju škola, a vladika Vaslije nagradiće autore najboljih eseja o Svetom Savi.
