Priče Udruženja turističkih vodiča Novog Sada: Sinagoga

Među prvim stanovnicima tek formiranog Rackog grada, današnjeg Novog Sada, već 1693. godine pominje se i Markus Filip, po zanimanju rakijidžija, započinje priču Miloš Dunjić.

Već početkom 18. veka, dodaje, izgrađena je i prva sinagoga u našem gradu, koja je bila na današnjem Trgu slobode uz tadašnju pivaru u tadašnjoj Gospodskoj ulici, na mestu današnjeg hotela „Vojvodina”.

Sticanjem statusa slobodnog kraljevskog grada, Novi Sad je tada dobio i obavezu da formira Jevrejski geto pa se i Sinagoga premešta. Istorija zajednice pamti teška vremena, od ograničavanja broja sklopljenih brakova, poreza na toleranciju, obavezne upotrebe imena i prezimena na nemačkom jeziku do zabrane bavljenja određenim zanimanjima. Ipak, 19. vek je doneo ravnopravnost s ostalima, a međuratni period pravi procvat zajednice, posebno u kulturi i javnom životu. Stradanje u Drugom svetskom ratu, od zloglasne Novosadske racije do deportacije u logore, dovelo je do drastičnog smanjenja zajednice, a kasnije su usledile i migracije u Izrael, veli naš sagovornik.

Kako dalje navodi, današnja Sinagoga je peta koja je građena u našem gradu i ona je danas, uz onu u Subotici, i jedina u Vojvodini, te one tako čine samo dve preostale od 76 sinagoga, koliko je nekad bilo na ovom prostoru. Miloš Dunjić otkriva da sama reč „sinagoga”, koju mi koristimo za jevrejski hram, potiče od grčke reči „sinagein” koja znači „okupiti se”, dok Jevreji koriste reči „bet kneset”, što znači „kuća okupljanja” ili „šil”, što znači „škola”. Po njegovim rečima, današnja Sinagoga građena je od 1906. do 1909. po projektu specijaliste za izgradnju sinagoga, arhitekte Lipota Baumhorna.

Izgrađen je, zapravo, čitav kompleks građevina različite namene, koji je, osim sinagoge, uključivao i školu, zgradu opštine, klanicu za živinu i ritualno kupatilo, ističe Dunjić.

Kako dalje navodi, sagrađena je u vidu tribrodne bazilike u stilu secesije i podseća na segedinsku singagogu.

Na ulazu u Sinagogu na prednjoj fasadi dočekaće vas poruka na hebrejskom, koja u prevodu znači: „Neka ova kuća bude molitveni dom za sve narode”. U predvorju je dekalog s deset Božijih zapovesti, prenet iz prethodne sinagoge. Od predvorja i centralnog dela vas dele vrata, na čijem je desnom dovratniku „mezuza” – drvena kutijica u kojoj je svitak na pergamentu s odlomkom iz molitve, pojašnjava naš sagovornik.

Naš sagovornik navodi da prizemni deo centralnog dela hrama ima oko 600 sedišta, i dodaje da je taj prostor bio rezervisan za muškarce, a galerijski prostor s oko 400 mesta za žene.

Oko posmatrača je usmereno na istočnu stranu hrama, okrenutu ka Jerusalimu, gde je dominantni podijum („bima”) na kojem je Sveti orman („Aron hakodeš”) u kojem su se čuvali svici Tore (pet knjiga Mojsijevih, napisanih na svitku od specijalne kože), a iznad njega je „večno kandilo”, opisuje Dunjić, i dodaje da se na „bimi”, gde su se nekad čitali svici Tore, mogu zapaziti i menore – svećnjaci sa sedam krakova.

Kako otkriva turistički vodič Dunjić, iznad podijuma su galerija za hor i prostor gde su nekad bile orgulje, a sinagogu krase prelepi raznobojni votraži s geometrijskim motivima i natpisima darodavaca.

Odlaskom velikog broja novosadskih Jevreja u Izrael, smanjen je broj članova zajednice, a Sinagoga se sve ređe koristila za verske službe, navodi Dunjić.

Pedesetih godina orgulje je, podseća Dunjić, zajednica prodala muzičkoj akademiji u Zagrebu.

Zbog finansijskih teškoća i nemogućnosti održavanja i obnove, devedesetih godina prošlog veka zajednica ustupa Sinagogu Gradu, od kada se pretežno koristi kao koncertna dvorana. Tih godina je proglašena i za spomenik od velikog značaja, zaključuje nap sagovornik.

K. Ivković Ivandekić