Priče Udruženja turističkih vodiča Novog Sada o Almaškoj crkvi
– Već u prvim decenijama od početka naseljavanja Petrovardinskog šanca na levoj obali Dunava, nasuprot znamenitoj Petrovaradinskoj tvrđavi, kao odraz duhovnih potreba prvih njegovih stanovnika, rađali su se prvi hramovi, čiji tornjevi, kako onda, tako i danas, dominiraju panoramom grada – tako priču o crkvama u Novom Sadu za „Dnevnik” započinje članica Udruženja turističkih vodiča Novog Sada (UTVNS) Mirjana Nikolić, i dodaje da su prve crkve bile vrlo skromne i ne tako velikih dimenzija, građene od balvana i naboja, pokrivane šindrom ili trskom.
Ona ističe da je s prilivom novog stanovništva tridesetih godina 18. veka, naročito bogatih beogradskih trgovaca i zanatlija, Srba, Jevreja, Jermena, Nemaca i Cincara, donet kapital i nova veština poslovanja, što je omogućilo burniji urbanistički razvoj i kvalitetniju izgradnju. Tako su, kako naša sagovornica otkriva, na planu grada iz 1745. godine obeležene četiri pravoslavne crkve: Saborna crkva Svetog Georgija, Uspenska, Nikolajevska i Almaška, uz Jermensku i Rimokatoličku. Ove nedelje Mirjana Nikolić otkriva priču o Almaškoj crkvi, koja će biti predstavljena u dva dela, a ovaj, prvi deo priče, tiče se nastanka Almaške crkve.
– Na sever Novog Sada, u delu koji nosi naziv Podbara, daleke 1717. godine doseljavaju se u velikom broju Srbi iz sela Almaša, koje se nalazilo na tromeđi naselja Temerin, Sirig i Srbobran – opisuje Mirjana Nikolić. – Po svojim doseljenicima, Almašanima, taj kraj, koji se danas smatra zasebnom kulturno-istorijskom celinom, dobio je ime Almaški kraj. Već sledeće godine oni započinju izgradnju svog prvog hrama, koja je trajala do 1720. Prilikom kopanja bunara u porti crkve je nađena zakopana ikona Sveta tri jerarha – Svetog Vasilija Velikog, Svetog Grigorija Bogoslova i Svetog Jovana Zlatoustog. To je bio „znak” za osnivače i graditelje da crkvu treba posvetiti tim velikim svetiteljima. Tako je ustanovljena i hramovna slava – 12. februar po novom kalendaru, a 30. januar po starom.
Po rečima naše sagovornice, prva Almaška crkva nije bila dugog veka te je 1733. godine na istom mestu podignuta nova, s temeljima od pečene cigle i zidovima od nepeče (čerpića) i svodom i krovom od dasaka. Crkvu je, kako ističe Mirjana Nikolić, osvetio episkop bački Visarion Pavlović, te dodaje da su već 1775. godine senatori Pantelija Milanković i David Racković izneli pred varoški Magistrat želju da se izgradi nova crkva, pošto je postojeća sazidana od lošeg materijala i sklona urušavanju i padu.
Članica UTVNS-a Mirjana Nikolić otkriva i zanimljivo predanje koje je vezano za gradnju pomenute treće po redu Almaške crkve, kada su žitelji tog kraja skupili više novca nego što je bilo potrebno. Ona navodi da, po želji parohijana koji nisu hteli da se u vreme gradnje prekida bogosluženje, stara crkva nije srušena, već je nova građena oko nje. Zanimljivo je da je stara crkva demolirana i izneta tek pošto je nova završena.
– Kao razlog više za ovaj poduhvat navedeno je i to da crkva ima čudotvornu ikonu Majke Božje i da narod dolazi izdaleka da joj se pokloni – otkriva Mirjana Nikolić. – O toj ikoni je ostalo malo pisanih tragova, a smatra se da je najverovatnije nestala prilikom uništavanja i pljačkanja Novog Sada od Košutovih pobunjenika u junu 1849. godine. O tome koliko je novi hram bio važan žiteljima Almaškog kraja govori i činjenica da je za njegovu gradnju skupljeno 12.040 forinti, iako je po proračunu trebalo 9.326.
Konačno ukrašavanje te monumentalne i reprezentativne crkve u potpunosti je završeno 1808. godine, a nju je, kako Mirjana Nikolić navodi, osveštao tadašnji episkop bački Jovan Jovanović, u vreme vladavine Franca Jozefa Drugog. Ona navodi da današnjim gabaritima hram i dalje dominira Almaškim krajem i čitavim Novim Sadom, te da su u zvoniku četiri zvona ukupne težine blizu šest tona, a najveće od njih je ujedno i najveće u Novom Sadu. Ipak, hram nije odoleo stradanjima te Mirjana Nikolić navodi da je 12. juna 1849. godine, tokom bombardovanja grada, nekadašnji originalni toranj porušen, odnosno prepolovljen, s Tvrđave ispaljenim topovskim ćuletom. Ona ističe da je novi, koji ga i danas krasi, nešto niži od prvobitnog.
Po saznanjima Mirjane Nikolić, hram je prilikom proslave njegove velike obnove, sprovedene u leto 1852. godine, posetio i austrougarski imperator Franja Josif, u vreme službovanja bačkog episkopa Platona Atanackovića i patrijarha srpskog Josifa Rajačića. Dvestota godišnjica Almaškog hrama je veličanstveno proslavljena 1997. godine, a pre dve godine je obeleženo i tri veka postojanja te svetinje.
– Među mnogobrojnim ličnostima koje su ostavile dubok trag u istoriji Novog Sada možemo pomenuti i jednog od sveštenoslužitelja ove crkve, protoprezvitera, narodnog poslanika i gradonačelnika Alimpija Popovića (1888–1967) – naglašava Mirjana Nikolić. – „Letopis Almaške crkve”, njegova pisana zaostavština, obuhvata period od 1717. do 1958. godine i važan je izvor za izučavanje, ne samo prošlosti Almaške crkve već i prošlosti našeg grada.
Tekst i foto: K. Ivković Ivandekić
Projekat „Novi Sad, kulturno-istorijska baština” sufinansirao je Grad Novi Sad, a stavovi izneti u podržanom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio novac.
