PETROVARADINSKA TVRĐAVA PODRUČJE BOGATO BILJNIM SVETOM  Specifična oaza u Vobanovom carstvu

U saradnji sa Pokretom gorana Novog Sada, a uz finansijsku podršku Gradske uprave za zaštitu životne sredine, PMF je nakon pauze od tri decenije – tokom kojih se Tvrđava transformisala iz relativno učmale fortifikacije u vrlo dinamičnu lokaciju, pre svega zbog Egzita – pokrenuo 2020. ispitivanje njenih florističkih vrednosti.

Deo podataka do kojih se došlo u tom istraživanju, a koje je ušlo u treći ciklus, već je prezentovan u okviru onlajn baze ili internet prezentacije flore Novog Sada, koja je dostupna svim građanima. Jer jedan od ciljeva projekta i jeste da se stanovnicima vojvođanske prestonice pokažu prirodne vrednosti koje ih okružuju, a kojih možda nisu svesni. Na to upućuje i publikaciji „Biljke Petrovaradinske tvrđave 1 – bedemi“, koja sadrži informacije o 50 vrsta koje se nalaze najčešće na bedemima.

– Nekadašnja, istorijska baza flore Tvrđave danas, kada se mnogo toga promenilo, pa i pravci u zaštiti prirode, dala nam je nekoliko mogućnosti koje smo mi hteli kroz ovaj projekat da realizujemo – pojašnjava nam naučni saradnik na Departmanu za biologiju i ekologiju dr Milica Rat. – Pre svega, želeli smo da otkrijemo koje to vrste danas žive na bedemima Tvrđave. Poznato je da su tvrđave u srednjoj Evropi, odnosno u Češkoj, Slovačkoj i delu Nemačke, imitacija prirodnih staništa, gde se pre svega nalaze vrste stranog porekla, u prvom redu s Mediterana, što je i kod nas slučaj. Međutim, prvo što smo otkrili jeste da na Petrovaradinskoj tvrđavi ima i naših, autohtonih biljaka, a ne samo stranih, takozvanih invazivnih. To je bilo i očekivano, s obzirom na to da stena na kojoj se nalazi naša Tvrđava jeste prirodno stanište na kom su se one samo spontano raširile. Te vrste tu obitavaju od njene izgradnje i ne predstavljaju veliku pretnju.

Istraživanje je, kako kaže Milica Rat, pokazalo i koliko različitih tipova staništa ima na Tvrđavi, te koliko lep i značajan diverzitet biljaka poseduje u poređenju sa florom u Novom Sadu i Petrovaradinu. To  je čini specifičnom prirodnom oazom u širem centru Novog Sada.

– Prisustvo vrsta stranog porekla, pre svega drvenastih, koje korenovim sistemom narušavaju infrastrukturu, loša je strana biljnog sveta Tvrđave, koju smo evidentirali u okviru istraživanja – napominje Milica Rat. – Pojava invazivnih vrsta kod savremenih zgrada ne predstavlja tako veliki problem kao u slučaju zakonom zaštićenih kulturno-istorijskih područa kakva je Petrovaradinska tvrđava. Zato je neophodno da podatke koje smo sad sakupili analiziramo sa stručnjacima iz Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture, koji su zaduženi za Tvrđavu, ali i iz drugih ustanova u gradu, kako bi se u budućnosti taj problem rešio. Problem nije jednostavan i nije tipičan samo za našu Tvrđavu. Danas slične probleme imaju gotovo sve tvrđave i stari gradovi u Evropi, ali je i dosta primera dobre prakse koje možemo da iskoristimo.

Milica Rat navodi da u tom mnoštvu biljaka koje obitavaju na Tvrđavi potencijalnu opasnost po njenu stabilnost predstavljaju kineski dud- dudovac i kiselo drvo. Ona dodaje da je važno da ljudi shvate da je neka biljka invazivna kada se nađe u određenoj prirodnoj sredini u kojoj ne bi smela da postoji. Tvrđava jeste tvorevina čoveka, ali to ne smanjuje odgovornost onih koji su dopustili da problematične biljne vrste zaposednu prostor u kom nisu poželjne.

– Pomenute vrste svakako negativno utiču na Tvrđavu, jer mogu da naruše njenu stabilnost. Ipak, mi smo u prednosti u odnosu na Đerdapsku klisuru, gde one prete šumama, zato što imamo stručnjake koji se Tvrđavom bave i zajedničkim radom možemo da učinimo da se posledice mnogo brže saniraju. Možda i u potpunosti. Vrlo je važno da prepoznajemo te vrste drveća i po Novom Sadu i shvatimo da moramo da ih uklanjamo dok su još mala. Jer na Tvrđavi su ključni problem jedinke nekoliko decenija stare. Naravno, takvim slučajevima treba vrlo pažljivo pristupiti. Svako uklanjanje u ovom momentu je upitno jer ne znamo koliki je dijametar njihovog korena u pojedinim delovima Tvrđave. To tek sad treba da bude ispitano, uz procenu koliko koja jedinka utiče na stabilnost objekta.

Milica Rat napominje da je Tvrđava specifična i po tome što se nalazi uz Dunav, koji je međunarodni ekološki koridor. Dakle, i o tome se mora voditi računa kada se razmišlja o primeni hemijskih tretmana zbog mogućeg uticaja na reku. Jer, regulativa EU zabranjujueupotrebu hemijskih supstanci u takvim slučajevima.

– Mi imamo odgovornost prema Dunavu. Bilo da prskamo hemijskim preparatima nekontrolisano neku površinu ili injektujemo te susptance u biljku, oni će pre ili kasnije na različite načine dospeti u Dunav, koji je već ugrožen toksinima, hemikalijama, lekovima... i to bi bilo samo dodatno zagađenje. Zato se mora raditi vrlo kontrolisano. Za sada je najefikasniji metod za suzbijanje takvih vrsta hemijski tretman u kombinaciji sa mehaničkim uklanjanjem, pre svega mladica. Njih ne treba hemijski tretirati već pažljivo fizički ukloniti iz zemlje sa svim sitnim delovima korena. Mladice se ne tretiraju hemijski zato što se ne mogu injektovati hemijskim tretmanima, nego se za to biraju odrasla stabla.To je vrlo složen proces i uvek zavisi od mesta gde se biljka nalazi – kaže Milica Rat i zaključuje da se kroz ovaj projekat pokazalo da nauka prepoznaje veštačke eko-sisteme koji doprinose razvoju kulturnih vrednosti.

        Zorica Milosavljević