MUZEJ VOJVODINE ČUVA ZNAČAJNU GRAĐU Od Petrovaradinskog šanca do velikog grada
Prvi istorijski dokument u kojem se spominje postojanje naselja na području Novog Sada je povelja ugarskog kralja Bele Četvrtog iz 1237. godine u kojoj daruje opatiji u Belakutu (srednjovekovno utvrđenje na mestu današnje tvrđave) imanje i sela na bačkoj strani, a najstarija karta je plan Petrovaradinskog šanca iz 1745. godine, koji se čuva u Zbirci katastarskih planova u Muzeju Vojvodine.
Početak moderne istorije našeg grada vezuje se za 1694. godinu, kada su Turci prognani iz ovih krajeva. Tadašnja Racka varoš ulazi u sastav Habzburške monarhije i postaje deo vojne granice velikog carstva.
Godine 1718. gotovo čitavo stanovništvo sela Almaš, koje se nalazilo između Temerina i Srbobrana, preseljeno je u Racku varoš, tako da se broj stanovnika znatno povećao. Grad je tada imao oko 4.500 stanovnika, a budući da je bio u sastavu Vojne granice, stanovništvo je podeljeno na vojno i civilno. Vremenom se grad razvijao, a status slobodnog kraljevskog grada otkupljen je od carice Marije Terezije 1748. godine u Beču za nešto više od 80.000 rajnskih forinti. Povodom toga je 1. februara 1748. godine objavljen Edikt, u kojem je navedeno da se tadašnje ime Petrovaradinski šanac menja u Novi Sad.
Na planu iz 1745. godine ucrtan je i trg Auf den Platz, deo ispred današnjeg Vladičanskog dvora, kao i Almaški kraj i Almaška crkva s grobljem, ali ulice nisu ubeležene. Obeležene su pravoslavna Nikolajevska i Rimokatolička crkva u centru grada, kao i groblja pored njih, te Saborna crkva i škola pored nje.
Muzej Vojvodine ima izuzetno vrednu zbirku katastarskih planova, geografskih i vojnih karata, a najstarija karta u zbirci je plan Petrovaradinskog šanca iz 1745. godine koji je izradio vojni inženjer A. Kaltšmit. Na planu se vide upisane ulice, dve na srpskom jeziku, jedna na mađarskom i preostalih šest na nemačkom. Ulica Zlatne grede i Velika čaršija, današnja Pašićeva, upisane su na srpskom jeziku, Rakocijeva, odnosno deo Ulice Stevana Sremca, upisana je na mađarskom, dok su ostale na nemačkom jeziku: Hauptgaše (Glavna aleja, današnja Zmaj Jovina ulica), Piaza (Svetozara Miletića), Auf den Brücken (današnja Dunavska, od mostobrana ka gradu), Magazingaše (sada Železnička ulica), Futaker Gaše (Jevrejska ulica) i Grenz Gaše (sada Bulevar oslobođenja, deo oko Futoške pijace).
S. Kovač