ISTAKNUTE NOVOSADSKE DAME Grčkoškolske ulice: Mileva, Zora i Vida

Miša Dimitrijević, Đorđe Natošević, Isidor Bajić, Mladen Leskovac, Mihajlo Polit-Desančić – neka su od imena ljudi koji su stanovali u njoj, a ostavili značajan trag u istoriji Novog Sada. Tom spisku gospode s punim pravom treba dodati imena tri žene - Mileve Simić, Zore Vučetić Stefanović i Vide Vulko Varađanin, koje je viši kustos Muzeja grada Novog Sada Ivana Jovanović Gudurić predstavila na nedavno otvorenoj izložbi u Zbirci strane umetnosti pod nazivom „Ženska strana Grčkoškolske ulice“.

Baveći se istraživanjem zaostavštine tih triju žena koje se čuvaju u gradskom muzeju, Ivana Jovanović Gudurić otkrila je pojedinosti iz njihovih života i shvatila da im je mnogo toga zajedničko.

– Osim što su živele u Grčkoškolskoj ulici, zajedničko im je da su sve tri doprinele razvoju ženske građanske kulture krajem 19. i početkom 20. veka – priča Ivana Jovanović Gudurić. – To nije bilo nimalo jednostavno u ono vreme. Žene nisu imale prostup obrazovanju, bile su ekonomski nesamostalne i od njih se očekivalo samo da budu dobre supruge, majke, domaćice. I kada govorimo o uticajima iz Evrope po kojima je bilo poželjno da žena ima građanske manire, ne smemo smetnuti s uma da je i to bilo proračunato da se pokaže da suprug pripada građanskoj klasi. U tom smislu su njih tri napravile velike pomake kada se uzme u obzir društveno okruženje. Svaka je na svoj način načinila iskorak u tom pravcu da postanu građanke. A biti građanka znači stvarati svoju biografiju, raditi na razvoju svojih potencijala i pojavljivati se u javnosti.

Po rečima autorke izložbe, mora se ipak priznati da nijedna ne bi uspela u tome da nisu imale podršku porodice.

– Sve su imale početni kulturni i društveni kapital da krenu da se razvijaju u tom smeru, bez čega bi bilo teško bilo kome, a posebno ženi da se probije u društvu – napominje Ivana. – U datom okruženju, njih tri formiraće životni stil koji će diskretno odstupiti iz opšteprihvaćenog ženskog statusa. Mileva Simić je završila Srpsku učiteljsku školu, koja je do tada bila dostupna isključivo muškarcima i predavala u Višoj devojačkoj školi, i ne samo to. Po stupanju na dužnost sa 17 godina održala je govor što je, pored toga što je bila jedina žena među predavačima, bilo nezamislivo. Zora Vučetić je predvodila devojačka udruženja, koja su bila novina u ženskoj socijalizaciji, a Vida Varađanin je uprkos običaju da devojke nakon udaje kao muzičarke ne nastupaju javno, nastavila pijanističku karijeru. Mileva se kasnije počinje baviti i književnošću, pišući i objavljujući novele i pripovetke. Zora se okreće humanitarnom radu, predvodeći nakon Prvog svetskog rata Dobrotvornu zadrugu Srpkinja novosatkinja.

Trima damama bilo je zajedničko i to što su bile savremenice, s tim što su Zora (1876–1946) i Vida (1871–1957) bile Milevine (1859–1946) učenice i životi su im bili isprepletani na različite načine, ali se njihove sudbine ipak i razlikuju.

– Mileva se kao učiteljica nije udavala, za razliku od druge dve – napominje Ivana. – Većina učiteljica pa i Mileva se nisu udavale, jer je biti učiteljica u ono vreme značilo da takva žena ujedno ne može biti majka i supruga. Vida se udala sa 17 godina i imala jednu kćerku. Zora se takođe udala, ali nije imala dece. Sve tri su bile nagrađivane u oblastima kojima su se bavile. Za pripovetku „Retka sreća“ Mileva je dobila novčanu nagradu od Matice srpske, a nosilac je ordena obe kraljevske porodice za književni i pedagoški rad. Ona se i kroz svoj književni rad bavila temama kao što su odnosi u porodici, stereotipi o ženama i slično.

Sve tri bile su istaknute članice Dobrotvorne zadruge Srpkinja novosatkinja, jedne od ženskih organizacija koje se pojavljuju u to vreme, kojima je kroz ovu izložbu data posebna pažnja jer su odigrale važnu ulogu u kreiranju ženske građanske kulture. Među njima ističe se Vida koja je bila član upravnog odbora zadruge. Za vreme Prvog svetskog rata zadruga je formirala privremenu bolnicu u zgradi današnjeg Srednjoškolskog doma i Vida je tu bila vrlo angažovana. Odlikovana je 1916. godine Srebrnom značkom Crvenog krsta monarhije. Nakon rata nastavlja humantirni rad kroz aktivnosti Mesnog odbora Crvenog krsta, čiji je bila predsednik izvesno vreme. Dok je predvodila tu organizaciju sagrađena je zgrada koja je i danas sedište Crvenog krsta u Novom Sadu. Kroz dobrotvorne događaje koje je organizovala, povezala je svoje dve velike ljubavi i polja delovanja – muziku i humanitarni rad. Sa Milicom Moč, važnom muzičkom figurom u Novom Sadu, osniva žensko muzičko udruženje kakvo nije nigde postojalo na teritoriji Jugoslavije. Na prvom takmičenju jugoslovenskih horova u Beogradu osvojile su prvo mesto i dobile Zlatnu liru, dar kralja Aleksandra Karađorđevića i ona se čuva u muzeju.

Za Zoru Vučetić, Ivana Jovanović Gudurić kaže da je bila pravi primer aktivistkinje u današnjem smislu reči. Još u roditeljskom domu Zora započinje rad u neformalnim ženskim udruženjima, da bi kasnije postala aktivni član mnogobrojnih organizacija i inicijativa. Za nju se kaže da nema ženske organizacije čiji nije bila član. Postuhumno joj je 1986. dodeljena povelja Saveza udruženja boraca NOR-a SAP Vojvodine, u znak zahvalnosti za doprinos spasavanju i lečenju novosadske dece i omladine iz logora Šarvar u Mađarskoj, u periodu od 1942. do 1944. godine.

 Zorica Milosavljević