Arhiv grada: Zaboravljeni drvoredi dudova

Carica Marija Terezija dekretima je pomagala gajenje duda na ovim prostorima, pa je pored bagrema do polovine 20. veka dud je bio najrasprostanjenije drvo.

- Prema dokumentu iz 1765. godine Ugarska vlada  je zatražila od novosadskog Magistrata da naredi građanima, koji poseduju dudove, da dozvole uzgajivačima svilene bube branje lista te biljke kako bi prehranili leptira sviloprelca - kaže direktor Istorijskog arhiva grada Petar Đurđev. - Država je opštinama obezbeđivala sadnice, pa su drvoredi sađeni duž puteva i seoskih sokaka, a građane je ohrabrivala da podignu dudinjake. U Novom Sadu je Magistrat napravio rasadnik u kom je do osamdesetih godina 18. veka odnegovano 13.714 dudovih sadnica. Interesantno je da je postojala naredba po kojoj oni koji unište sadnicu bili su osuđeni na batinjanje.

Dudovac dokrajčio svilarstvo

Jedan od uzroka propadanja svilarstva bila je pojava leptira dudovca i širenje bolesti dudovog stabla pedesetih godina prošlog veka, kada je država donela uredbu o uništavanju svih stabala.

- Tada je zatvorena i svilara u Novom Sadu, koja je prethodno bila integrisana u Tekstilni kombinat - pojašnjava Đurđev. - Kad je dudove napala štetočina - noćni leptir dudovac, koji je prenesen iz Amerike u Evropu, najpre u Mađarsku, odakle se proširio i u Vojvodini, (prvi put je primećen na dudovima 1948. godine u Subotici) drva su počela da se suše, a vlasti su izdale naredbu o seči umesto suzbijanju štetočine. Takođe, drvoredi kraj drumova smetale su poljoprivrednoj mehanizaciji i paorima koji nisu mogli da prođu na svoje njive.

Obimnija sadnja dudovih stabala u Novom Sadu bila je oko 1768. godine kada je zasađeno blizu 1.550 mladica, a krajem 18. veka taj broj se popeo na više od 5.000.

- Uređenu dudaru imao je i Futog, koja je oko 1840. godine brojala više od 10.000 stabala - ističe Đurđev. - Veliki broj sadnica dudova izmenio je ravničarski pejzaš, ali su građani od njih imali višestruku korist. Dud je sjajno ogrevno drvo, te je uticalo na razvoj drvne idustrije i stolarstva, posebno na izradu nameštaja. Siromašniji građani su uzgojem svilenih buba mogli zaraditi koji dinar više, a plod se koristio u ishrani stoke i ljudi, posebno za pečenje rakije dudovače. Drvoredi kraj oranica su štitili useve od oštrih i jakih naleta košave i severca, te se zemlja nije toliko isušivala i ublažavala je oštre mrazeve, a leti “držala” hladovinu i vlagu.

Pedesetih godina prošlog veka drvoredi dudova su posečeni, ali se  stariji sugrađani još sećaju gde su se nalazali gradski drvoredi. Novi Sad kao centar svilarstva otišao je u zaborav, pošto je svilara za odmotavanje čaura i pređu svilenih tkanina delovala uspešno od kraja 19. veka do posle Drugog svetskog rata, odnosno do pojave najlona i drugih sintetičkih vlakana koji su bili značajno jeftiniji. Pod hladom duda i  u slašću njegovog ploda još se može uživati uglavnom na obodima grada ili u prigradskim naseljima.  

S. Kovač