Arheološko nasleđe Sremskih Karlovaca pred očima javnosti

to mesto, ali oni su ujedno i neki od preko 15 do sad evidentiranih arheoloških lokaliteta, koji svedoče o kontinuitetu nastanjivanja na prostoru Sremskih Karlovaca od rane praistorije. Tih 15 arheoloških nalazišta našla su mesto u katalogu i izložbi arheologa – muzejske savetnice Divne Gačić koja je u petak otvorena u Sremskim Karlovcima, u Zavičajnoj zbirci Muzeja grada Novog Sada, kojima je autorka posvetila dužnu pažnju najranijoj prošlosti Sremskih Karlovaca koji su odigrali važnu ulogu u našoj nacionalnoj i kulturnoj istoriji.

– Do sada je evidentirano više od 15 arheoloških lokaliteta koji su dobijali imena prema mestu nalaza, najčešće karlovačkim potesima – kaže Divna Gačić. – Najveća koncentracija lokaliteta nalazi se u širem centru grada – u području Gornje crkve, ulica Sonje Marinković 1, Vuka Karadžića  20, Fruškogorske 3, na Trgu Branka Radičevića, u Atrijumu Magistrata, Saborne crkve. Arheološki materijal pronađen na tim lokalitetima u svojim zbirkama baštine Muzej grada Novog Sada i Zavičajna zbirka u Sremskim Karlovcima kao i Narodni muzej u Beogradu.

Kako saznajemo od Divne Gačić, prvo arheološko istraživanje u Sremskim Karlovcima obavljeno je daleke 1927. godine, mada se počeci takvih istraživanja beleže još krajem 19. veka, kada su profesori i đaci Karlovačke gimnazije prikupljali i evidentirali površinske arheološke nalaze. Prvo istraživanje bilo je na lokalitetu Karaš – Laka staza, i obavio ga je jedan od prvih školovanih arheologa, Karlovčanin dr Miodrag Grbić, tadašnji kustos Istorijsko-umetničkog muzeja, a današnjeg Narodnog muzeja u Beogradu. Tamo su otkriveni ostaci naselja s poluzemunicama i mnoštvo kamenog glačanog oruđa, koštanih alatki i glinenog posuđa koje pripada mlađem neolitu – poznoj fazi vinčanske kulturne grupe (4.500–3.000 godina pre Hrista).

Ali, to ne znači da u Sremskim Karlovcima nisu pronađeni i tragovi života iz ranijeg perioda. Naime, svedočanstva materijalne kulture iz starijeg neolita pronađena su u Selištu. Reč je o poluzemunicama koji se vezuju za starčevačku kulturnu grupu (5.500–4.500 godina pre Hrista). Istom periodu pripada i grob otkriven u Ulici Sonje Marinković. 

Postoje i dokazi o postojanju života na sremskokarlovačkom području iz bakarnog i bronzanog doba, nađeni u Fruškogorskoj ulici, odnosno na lokalitetima Krivac i Lipovac. Čak je evidentirano i prisustvu keltskih plemena na potesu Vezirac. 

Prilikom odrona zemlje u više navrata iznad zgrade Magistrata, na obodu Starog brega, poznatog kao Stakleni breg, otkrivene su rimske grobnice zidane opekama na dve vode, u kojima su pronađeni krčazi, svetiljke, balzamariji, fibula. Za te predmete utvrđeno je da potiču iz perioda od  1. do 4. veka. Naknadno je, pre desetak godina, u atrijumu Magistrata, prilikom arheoloških istraživanja pronađen delimično devastiran grob iz rimskog doba, za koji se, na osnovu narukvice nađene unutar njega, veruje da je iz 4. veka n. e.

Na Trgu Branka Radičevića, ispred Katoličke crkve Presvetog trojstva, otkriveni su ostaci zidova koji pripadaju ranohrišćanskoj trobrodnoj bazilici iz 9. odnosno 10. veka. Arheološka istraživanja na Staklenom bregu iznad Magistrata potvrdila su postojanje i srednjovekovnog kaštela ili grada Karom.

Deo predmeta pronađenih u Sremskim Karlovcima i njihovoj neposrednoj blizini predočeni su očima javnosti u karlovačkom muzeju. Za ovu priliku akademski vajar Đorđe Lazić Ćapša rekonstruisao je od trske i blata na zidu izgled prozora - kibicfenstera s kojeg se pruža pogled na predeo Sremskih Karlovaca. 

Posebna pažnja posvećena je osnivaču karlovačkog muzeja Kosti Petroviću i arheologu Miodragu Grbiću, što sve treba javnosti da dočara dosadašnje rezultate arheoloških istraživanja u ovom mestu.

Z. Milosavljević