SRPSKI TRAGOVI U PANAMSKOM KANALU Manje poznati detalji iz istorije jednog od najznačajnijih svetskih projekata

I to iz Banata. Ovi vrlo značajni podaci, ne samo za naučnike iz naše zemlje i Paname, već i za međunarode stručnjake, otkriveni su zahvaljujući Udruženju za kulturu, umetnost i međunarodnu saradnju „Adligat” i Univerzitetske biblioteke „Svetozar Marković”. Među stotinama stranica materijala izdvajaju se pisma nepoznatog autora, potpisanog inicijalima V. M, srpskog radnika koji je otišao u Panamu, u godini kada je počela izgradnja kanala, odnosno 1881, pronađenih u listu „Otadžbina” u Legatu porodice Leko koje su Vera i Danica Leko zaveštale „Adligatu” pre deceniju. Kako su objasnili, u tim pismima pronađeni su dokazi da su Srbi učestvovali ne samo u izgradnji kanala, već u postavljanju njegovih temelja. Takođe na desetine hiljada duša, bezimenih radnika od kojih su mnogi ostavili živote na izgradnji jednog od najznačajnijih projekata u istoriji dobili su obris, dok je istoričarima i naučnicima pruženo obilje nepoznatih istorijskih i etnografskih činjenica koje su od prvorazrednog značaja. 

Ostalo je zabeleženo da su najvredniji i najizdržljiviji radnici stigli iz Evrope. Pretpostavljalo se da je među desetinama hiljada njih bilo i Srba. Međutim, kako su većinom bili iz Austrougarske, u zvaničnim statistikama su nevidljivi, jer su bili podvedeni pod radnike monarhije. U doba kada je većina bila nepismena, banatski Srbin, za kog se iz različitih segmenata teksta pretpostavlja da je imao porodicu u Parizu, uspeo je živopisno da opiše dane u radnim kampovima, napade zmija i insekata, druženje sa domorocima, putovanje prugom i cenu vozne karte, izgled gradova kroz koje je prolazio i u kojima je živeo i time dao izuzetno značajne podatke jednog vremena. Žalio se na nepoznate životinje, napade zmija i insekata, prevoz, ali i klimu. Čak je opisao i pokušaj druženja sa domorodačkim ženama, ali kako je zapazio one nisu volele bele ljude 

Istraživanje o vezama Srbije i Srba sa Panamskim kanalom u periodu od sto godina - od 1881. do 1981. godine u bogatom fondu Adligatovog Muzeja knjige i putovanja i Muzeja srpske književnosti, kao i u fondu periodike Univerzitetske biblioteke sprovedeno je pod patronatom profesora Aleksandra Jerkova, predsednik Udruženja „Adligat” Viktor Lazić i njegov kolega Adam Sofronijević. Pronađena građa je digitalizovana i uskoro će biti uručena na svečanoj primopredaji  Narodnoj biblioteci Paname u Panama Sitiju.

Izgradnja Panamskog kanala, dugog 82 kilometra koji se prostire kroz Panamski zemljouz, povezujući Atlantski i Tihi okean, bio je jedan od najvećih i najtežih inžinjerskih projekata ikad poduzetih. Imao je ogroman uticaj na brodarstvo između dva okeana, zamenjujući dug i opasan put kroz Drejkov prolaz i rt Horn na najjužnijem vrhu Južne Amerike. Koliki je značaj kanala najbolje ilustruje podatak da brod koji plovi iz Njujorka za San Francisko kroz kanal putuje 9.500 kilometara, dok je pre izgradnje taj put bio dug 22.500 kilometara. Iako koncept izgradnje kanala blizu Paname seže unazad do početka 16. veka, prvi pokušaji izgradnje bili su 1880. godine. Nakon što je poduhvat Francuza propao i nakon što je umrlo 22.000 radnika, projekt izgradnje su pokušale i uspešno završile Sjedinjene Američke Države u Panami početkom 1900-ih, a kanal je otvoren 1914. godine. Gradnja kanala je bila prožeta problemima, uključujući bolesti, posebno malarije i žute groznice i odronima zemlje. Procenjuje se da je ukupno 27.500 radnika umrlo u francuskim i američkim pokušajima izgradnje. 

Od otvaranja, Panamski kanal je ključna poveznica za međunarodni brodski prevoz. Svake godine više od 14.000 brodova prođe njime, prevozeći više od 205 miliona tona tereta. Kanal može da prihvati brodove od malih privatnih jahti pa sve do velikih teretnih brodova. Maksimalna veličina brodova koja može ploviti kanalom poznata je pod nazivom „panamaks” a sve veći broj modernih brodova prelazi ta ograničenja, te su poznati kao „post-panamaks”. Uobičajeni prolazak kroz kanal teretnog broda traje oko devet sati.