MONOGRAFIJA POSVEĆENA BOŽIDARU BOŽI PRODANOVIĆU: Zagonetnost realnih prizora

Božidar Boža Prodanović (Pranjani, 1924–Beograd, 2006), slikar, grafičar, crtač, mozaičar, profesor Likovne akademije u Beogradu, čije je delo obeležilo skoro polovinu prošlog, pa i početak ovog našeg, 21. veka nije imao zasluženo mesto u našoj istoriji umetnosti.

Baštinici njegovih legata, Umetnička galerija „Nadežda Petrović“ i Muzej rudničko-takovskog kraja objavljivanjem monografske publikacije obeležili su stotu godišnjicu umetnikovog rođenja, u Čačku zaokruženu izložbom poklona. Izložba bude i prođe, ali zapis o delima ostaje da svedoči o autoru i tumačenju njegovog značaja, od slikarskog do opšte-društvenog konteksta. Monografija obuhvata četiri teksta, reprodukcije i pregled radova slika iz oba legata i porodične zaostavštine. 

Uvodni tekst O slikarstvu mog oca Božidara Prodanovića napisao je umetnikov sin Mileta Prodanović; nezavisno od monografije, tekst je nastao je tokom 2004-5. godine, neposredno pred slikarevu smrt. Kombincija stručnog i kritičkog razmatranja umetnika i emotivno obojenog prikaza, ovakav pristup nam omogućava uvid u porodičnu istoriju Prodanovića, gimnazijsko školovanje u Gornjem Milanovcu i Čačku gde se kod umetnika probudilo interesovanje na slikarstvo, da bi usledile studije na Likovnoj akademiji u Beogradu (do 1949) te tečaj zidnog slikarstva (1953/54). U periodu turbulentnom za razvoj umetnosti u Jugoslaviji, profilišu se interesovanja mladog umetnika – ka prefinjenom crtežu, grafičkom izrazu, slikanju predela, kao i većeg broja autoportreta. 

Jedan od osnivača, radio je kao predavač u Umetničkoj školi u Peći (1950–1953) gde je dobio priliku za neposredan kontakt s prirodom ali i magijom srednjevekovnhm fresaka što rezultira – „koliko raznolikošću vizuelnih manifestacija, toliko i kao metafizički princip krunisan fenomenom ljudskog života“, prietio je Mileta Prodanović. 

Sledi rad na Akademiji u Beogradu, izložbe, studijska putovanja. Vizuelni izraz Božidara Prodanovića formirao se na temeljima poetskog realizma, težeći povremeno ka geometrizaciji i asocijativnom slikarstvu, posebno u oblasti pejzaža; crtežom je često izražavao zanimanje za muziku, ljudsko telo u pokretu i fine prelaze u njegovim oblinama, a posebnu oblast predstavljaju mozaici koji su krasili spomenike i javne zgrade, evocirajući sećanje na antifašističku borbu ili posebne namene prostora, te portreti, porodični, kao i kolega poput izvanrednog portreta Radomira Reljića. Pred kraj karijere posvetio se pisanju. Pored preciznosti uvida u očevo stvaralaštvo, Mileta Prodanović je tekst ispunio posebnim emocijama koje, sasvim očekivano, nedostaju u ostalim tekstovima. 

Miodrag Danilović u eseju Don't you Wonder Sometimes about Sound and Vision? bavi se problemom recepcije s jedne, a s druge strane interpretacijom razgovora i zapisa s umetnikom, što dopunjava biografski i tematsko-poetički prosede. Pažnju je usmerio na formativni period samog umetnika –posleratnu obnovu i trogodišnji boravak u Peći, radove obojene lokalnim folklorom, uticajem fresko zaostavštine, pažnjom prema sopstvenom liku i licima znanih i neznanih. Usredsredio se i na mozaičke celine i pripremu za ova dela, kao poseban vid sinteze aktuelne tematike i klasične umetničke tehnike. „Srednjovekovni živopis, pored boja zemlje i neba, privukao ga je plemenitom patinom svoje starine, ali i svojom od vremena iskrzanom i istrvenom fakturom...“ 

Ta „iskrzana i istrvena faktura“ primetna je u radovima sve do kraja karijere, a portretna ostvarenja našla su mesto i u memoarskom štivu Portreti koje je slikar objavio 2001. godine. Autorke preostala dva priloga – Mirjana Racković u studiji Zagonetnost realnih prizora i Ana Ranković (Autoportret stvaralaštva na poklon) – bave se prikazivanjem legata poklonjenih Čačku i Gornjem Milanovcu; zahvaljujući temeljnoj kustoskoj obradi radova i uspostavljanju precizne hronologije, odnosno „pogledu iznutra“ kod preko 500 poklonjenih radova, njihovi tekstovi zaokružuju Prodanovićev opus kao celinu: osvetljavaju trenutak napuštanja realnosti, identifikuju sliku kao emotivni doživljaj, osobenosti kolorita i identitet legata kao svojevrsnog „stvaralačkog autoportreta“. Zahvaljujući velikom broju reprodukovanih radova, kao i mnogobrojnim fotografijama iz porodične arhive monografija kao celina omogućava različite uglove sagledavanja celokupnog stvaralaštva Božidara Prodanovića u kontekstu sopstvenog, a takođe i iz vizure našeg vremena.

Jasna Jovanov