NAJUŽA KONKURENCIJA ZA NAGRADU „BEOGRADSKI POBEDNIK Sazrele (po)ratne teme

U petak, 17. januara, objavljen je najuži izbor za ovu nagradu za 2024. godnu u kojem su se našle sledeće knjige: Balade o strašnom skladu Aleksandra Šurbatovića („Blum“), Martin udio Sanje Savić Milosavljević („Bedem“), Duž oštrog noža leti ptica Tanje Stupar Trifunović („Laguna“), Lutam sad mrtav svetom Borivoja Gerzića („Rende“) i Šibanje Jovice Aćina („Službeni glasnik“). 

U tematskom pogledu, može se na osnovu romana Tanje Strupar Trifunović i Sanje Savić Milosavljević, ali i nekih drugih pisaca čije su knjige ušle u uži izbor za ovu nagradu (Muharem Bazdulj, Neda Bjelanović, Aleksandra Ćeklić) zaključiti da je tema o ratnim dešavanjima devedesetih godina došla u fokus pisaca i konačno sazrela i dobila svoja valjana umetnička uobličenja. U romanu Duž oštrog noža leti tica, iz perspektive devojčice koja je na pragu odrastanja ispripovedana je priča o ratnim danima i godinama, u seoskom području, na obodu fronta. Premada se u naraciji ne pominju geografski nazivi, kao što se ne imenuje ni narod kojem junakinja pripada, nedvosmisleno je naznačeno da je u pitanju područje nekadašnje ratne Reublike Srpske Krajne, ali time što sve strahote bivaju proživljene iz perspektive devojčice, mlade osobe željne života i lišene svih ideoloških i istorijsko-političkih predznanja, pripovedna istina ovog romana je dosledno antiratna s osudom svakog zla bez obzira sa koje strane ono dolazilo. 

Tragičko ucrtavanje ratnih podela i stradanja u sudbine porodica i pojedinaca predstavljeno je i u romanu Martin udio, s tim što je vremenski zamah u njemu mnogo veći a postupak, iako sveden, oslonjen je na tri koncentrične pripovedne ravni koje se slivaju u zajednički centar – priču o istovremenom trpljenju i borbi glavne junakinje. Sanja Savić Milosavljević u ovom romanu uspela je da prikaže kontinuitet istorijske i, njom uslovljene, „privatne“ patnje na ovim prostorima koja se proteže na generacije od pre Drugog svetskog rata da savremenog doba.

Svojevrsno „učestvovanje“ u istoriji, takođe onoj iz devedesetih godina prošlog veka, prisutno je i u romanu Balade o strašnom skladu. Šurbatovićevi junaci, dvojica studenata ošte književnosti i mlada operska pevačica, učestvuju u studentskim demonstracijama u Beogradu ’96 godine. Veliki kontramiting kao političko-istorijski događaj koji je skicirao razmere mogućeg građanskog rata unutar granica naše zemlje, iščekuje se u ravni romana kao katarzični događaj u kojem treba da se sustignu sve lične drame junaka i svekolika društvena strava. Šurbatović je dinamičnim kompozicionim planom svog romana, sklopljenim iz naizmeničnog smenjivanja pripovesti troje junaka, uspeo da postavi i razvije njihove intimne drame. Ostvarivanje pripovednog dinamizma aktiviranjem statičnog sredstva – „čitanja“ starih porodičnih fotografija svakog od junaka, Šurbatović je pokazao izvesnu virtuoznost u vođenju naracije, koja je usložnjena ali i zaokružena umetnutim „gusarskim“ romanom iz 17. veka koji se otvara kao solilokvij jednog od junaka.

Ukrštanja savremenog i dalekog istorisjkog toka radnje ima i Aćinovom romanu Šibanje. Krećući se kroz svoje preoznatljive pripovedačke matrice u kojima dolazi do izražaja autorska erudicija Aćin i u ovom romanu pokreće priču koja povezuje sudbinu savremenog naučnika forenzičara, koji istražuje slučajeve ekshumiranja iz masovnih grobnica i italijanskog slikara iz 16. veka, kao i njegovog mecene, Hercegovca, Dubrovčanina, naturalizovanog Italijana. Psredovanjem umetničke slike Aćinovi junaci prelivaju svoje identitete jedni na druge i nastojeći da otkriju istinu o slici otkrivaju istinu o sebi.   

Uz Borivoja Gerzića, čije je pripovedanje u romanu Lutam sad svetom mrtav u velikoj meri asocijativno, intelektualno, lirski ritmično, pa na momente i vrlo hermetično, najuži izbor za „Beogrdskog pobednika“ usmerava pažnju čitalaca na petoro isaca poptpuno različitih prosedea ali jednako jakih umetničkih senzibiliteta.