DANAS SE OBELEŽAVA 106 GODINA OD PRISAJEDINJENJA VOJVODINE KRALJEVINI SRBIJI Istorijska odluka i simbol – 25. novembar: GLAS VOJVOĐANSKIH SRBA čuo se na Velikoj narodnoj skupštini

Posle proboja Solunskog fronta i kapitulacije Bugarske, usledio je i prevrat u Ugarskoj. Austrougarska monarhija se krajem oktobra 1918. godine raspala, a 3. novembra i kapitulirala što je pružilo Srbima Vojvođanima mogućnost da javno izraze svoja dugo potiskivana nacionalna osećanja. U Novom Sadu Srpski političari i rodoljubi su počeli da se okupljaju i organizovano da deluju već početkom jeseni 1918. godine. Među njima je pokrenuto pitanje formiranja odbora koji bi po slomu Austrougarske preuzeo vlast u gradu, i iz ruku mađarske uprave.

Posle propasti Austrougarske monarhije u oktobru 1918. godine, regione Banat, Bačku i Baranju zauzela je vojska Kraljevine Srbije, a faktičku upravu nad tim područjima preuzeli su lokalni vojvođanski Srbi. Kada je srpska vojska prešla Savu i Dunav već su bila formirana politička tela po gradovima i selima, odnosno narodni odbori ili veća. Prvi srpski narodni odbor osnovan je poslednjeg dana oktobra 1918. godine u Velikom Bečkereku, da bi u narednim danima čitav Srem, Banat, Bačka i Baranja bili prekriveni nizom takvih odbora. Prva zvanična sednica Srpskog narodnog odbora u Novom Sadu održana je 3. novembra 1918. godine. Oni su imali zadatak da pripreme, politički organizuju i da objasne narodu političku borbu i ciljeve, odnosno ideju prisajedinjenja Kraljevini Jugoslaviji, kao i da dočekaju srpsku vojsku, oslobode ove krajeve, a potom i da učestvuju u predstojećoj Narodnoj skupštini.

 Oslobođenje Bačke, Banata i Baranje stvorilo je uslove da narod izabere predstavnike za Veliku narodnu skupštinu, koja je dve semice kasnije, 25. novembra, u Novom Sadu donela istorijsku odluku o prisajedinjenju tih regija Kraljevini Srbiji. Kada je sazrela odluka da se organizuje Narodna skupština novosadski odbor, koji je imao ulogu središnje uprave i na čijem čelu se nalazio Jaša Tomić, vođa Srpske narodne radikalne stranke u Vojvodini, raspisao je proglas za saziv Narodne skupštine Srba Bunjevaca i ostalih Slovena u Vojvodini za 25. novembr 1918. godine preko glasila „Srpski list”. Odbor je, između ostalog, imao za cilj da pripremi i organizuje izjašnjavanje srpskog i slovenskog življa o svom budućem statusu. Pravo glasa su dobili svi punoletni Srbi i ostali Sloveni, uključujući i žene. Na dan 25. novembra 1918. godine u Novom Sadu se okupilo 757 poslanika iz 211 opština Banata, Bačke i Baranje (najviše Srba – 578, zatim 84 Bunjevca, 62 Slovaka, 21 Rusin, tri Šokca, dva Hrvata, ali i šest Nemaca i Mađara), među njima i sedam žena, što nije bilo uobičajeno za ono doba.

Veliku narodnu skupštinu otvorio je grkokatolički prota Jovan Hranilović kao najstariji poslanik po godinama. Poslanici skupštine zastupali su 211 opština iz Banata, Bačke i Baranje, a sednici su prisustvovali i predstavnici Srema, članovi SNO Novi Sad, kao i srpski i francuski oficiri koji su se zatekli u Novom Sadu. Pošto je završeno konstituisanje Skupštine, predsedavanje je preuzeo dr Ignjat Pavlas, koji je najavio Jašu Tomića, predsednika SNO Novi Sad, kao podnosioca glavne odluke. Jaša Tomić se najpre kraćim govorom obratio ovom istorijskom skupu, a potom je pročitao odluke Skupštine. Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji donela je aklamacijom odluku o otcepljenju od Ugarske i priključenju Srbiji i izrazila očekivanje da će doći do stvaranja zajedničke jugoslovenske države, te formirala Veliki narodni savet i Narodnu upravu, kao organe vlasti na prostoru Banata, Bačke i Baranje. Dan ranije, 24. novembra u Rumi, u organizaciji tamošnjeg radikalskog vođe Žarka Miladinovića, održan je Zbor izaslanika narodnih veća iz Srema koji je usvojio rezoluciju u kojoj je izražena njihova volja da žive u jedinstvenoj jugoslovenskoj državi, te zatraženo od zagrebačkog Narodnog vijeća da ubrza rad na ujedinjenju. U suprotnom, upozoravali su učesnici Rumskog zbora, Srem će se neposredno priključiti Kraljevini Srbiji.

Žene s pravom glasa
Ulje na platnu „Velika narodna skupština u Novom Sadu“ autora Anastasa Bocarića prikazuje učesnike Velike narodne skupštine Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji, među kojima je bilo i sedam žena, koje su osim Engleskinja i Finkinja, u to vreme, početkom 20. veka jedine imale pravo glasa što je bilo ravno „incidentu“ i presedanu u Evropi. 

U gradovima kao što su Novi Sad, Pančevo i Subotica na zborovima su izglasane žene za poslanice Velike narodne skupštine: Milica Tomić (Novi Sad), Marija Jovanović (Pančevo), Anastasija Manojlović, Olga Stanković, Marija Malagurski, Katica Rajšić i Manda Sudarević (Subotica). One su bile obrazovane, iz uglednih porodica i od ranije su bile politički angažovane, a učestvovale su i u skupljanju pomoći za siromašno stanovništvo i radile su u prihvatnim bolnicama. Bile su istaknute borkinje za rodnu ravnopravnost.

Zahvaljujući veštini srpske diplomatije i volji velikih sila, okupljenih na Konferenciji mira u Parizu, većina vojvođanskih sela i varoši čiji su predstavnici 25. novembra 1918. godine izrazili želju da žive u sopstvenoj nacionalnoj državi našla se unutar Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (van njenih granica ostali su istočni Banat i sever Baranje). Tako je u odajama Trijanonskog dvorca konačno završen proces prisajedinjenja Vojvodine Srbiji, čiji je simbol i najznačajniji datum - 25. novembar.

S. Kovač