BICIKLOM KROZ VOJVODINU: Elemir (2) Drugi „nestanak” Ernea Kiša i dribling srpskog zeta iz Nigerije

Naime, u porti rimokatoličke Crkve Sv. Agoštona u Elemiru 2016. postavljena je bista Kiš Ernea, jednog od 13 mađarskih generala koji su 6. oktobra 1849. pogubljeni u Aradu nakon što je propala Mađarska buna 1948/49. Naime, kada sam bio u ovom selu u porti crkve nije bilo ni traga bisti koju sam video na fotografiji sa otkrivanja 2016.

Erne Kiš rođen je 13. juna 1779. u Temišvaru i potomak je jermenske vlastelinske porodice Kiš koja je imala veliki dvorac u Elemiru. Njegov deda Isak Kiš stekao je posede u Torontalskoj županiji. Pored njega, otac Agošton Kiš i majka Ana Bogdanović imali su još dvoje dece: sina Gergelja (koji je umro 1815) i ćerku Mariju, koja se udala za Ištvana Pejačevića. Bio je oženjen Kristinom Horvat, sa kojom je imao tri ćerke.

Bio je predvodnik u Mađarskoj buni 1848. a nakon gušenja pobune pogubljen je u zarobljeništvu u Aradu, 6. oktobra 1849. Prvobitno je sahranjen u Katarinfeldu (današnji Ravni Topolovac), da bi posle 23 godine njegovi ostaci bili preneti u Elemir i sahranjeni u porodičnoj kripti u katoličkoj crkvi. Erne (Ernest), sin Agoštona Kiša, potomka loze Kiš koja je od 1781. bila u posedu vlastelinstva Elemir, pokazao se kao uspešan vojskovođa i nepokolebljivi revolucionar. U periodu od 1845. do 1847. sagradio je crkvu Svetog Augustina u Elemiru s parohijskim domom, gde je kasnije preneta porodična grobnica sa njegovim roditeljima i precima.

Zbog povezanosti Ernea Kiša sa Torontalskom županijom 1906. na glavnom gradskom trgu u Velikom Bečkereku (današnjem Zrenjaninu) podignut mu je spomenik, rad vajara Bele Radnaija. Spomenik je srušen 1920. a jedini preživeli deo skulpture je glava figure Ernea Kiša, koja se danas čuva u Narodnom muzeju u Zrenjaninu.

Obeležavanju 167. godišnjice pogubljenja mađarskih generala i otkrivanju biste Ernesta Kiša, 6. oktobra 2016. su u Elemiru prisustvovali i visoki zvaničnici ambasade Republike Mađarske u Srbiji, predstavnici mađarske nacionalne zajednice, mađarskih političkih partija u Srbiji, društava i udruženja i lokalne uprave Grada Zrenjanina. Nakon svečane mise u crkvi Svetog Agoštona, koju je služio generalni vikar Zrenjaninske biskupije, monsinjor Janoš Fišer i osvećenja spomen-biste, prisutnima su se obratili i tadašnji ambadsador Republike Mađarske u Srbiji dr Atila Pinter i predsednik Nacionalnog saveta Mađara u Srbiji Jene Hajnal, a potom se pristupilo polaganju venaca na bistu.

Na pročelju crkve, pored ulaznih vrata nalazi se ploča posvećena Erneu Kišu i ispod nje nekoliko osušenih venaca, pretpostavljam da tu stoje od oktobra meseca kada je obeležavana godišnjica generalnovog pogubljenja.

Nešto dalje o Crkve Sv. Agoštona centru Elemira na terenu S.D. Naftagas u toku je bila utakmica domaćeg kluba sa OFK Kikinda, u Srpskoj ligi Vojvodina. Među gostujućim igračima pažnju privlači Rafael Governor Rafa, fudbaler iz Nigerije i srpski zet. Rafa je u Srbiji od 2015, pre OFK Kikinde igrao u FK „Omladinac” iz Botoša a pre toga u “Kolubari” iz Lazarevca gde je upoznao i svoju suprugu iz sela Kusadak, sa kojim ima i ćerkicu. Rezultat utakmice, posle sam u medijima proverio, bio je 0:0.

Imena ulica u Elemiru kao i u većini ostalih sela u sastavu Grada Zrenjanina - ispisana su na četiri jezika: srpskom, mađarskom, slovačkom i rumunskom.

U centru sela je Srpska pravoslavna crkva Preobraženja Gospodnjeg podignuta 1806. Prema zabeleškama u crkvenim knjigama iz 1763. na tom mestu postojala je starija crkva, a potvrdu o datumu nastajanja svedoči zapis iznad prozora na oltarskoj apsidi. Sadašnja crkva pripada tipu klasicističkih građevina koje su u Vojvodini podizane početkom 19. veka, kao jednobrodna, sa petostranom apsidom i zvonikom na zapadnom pročelju. Preko puta crkve je napušteni Zadružni dom gde na oglasnoj tabli stoji zanimljiva informacija: „Dana 17. 03. 2024. u 9.00 časova u svečanoj sali Mesne zajednice održaće se izbor - pastira!”. Došao sam u iskušenje da se javim na izbor, čisto zbog prezimena, ali je taj datum bio već prošao.

Ispred Zadužnog doma je spomenik palim partizanima sa natpisom: “Vi ste nam omogućili da dočekamo slobodu. A ko je jednom slobodno živeo nikad se porobiti ne može. Spomenik podižu u znak večite zahvalnosti borcima Narodno-oslobodilačkog rata 1941-1945. Narod sela Elemira”.

Najznačajnija kulturna manifestacija u selu je „Bal u Elemiru – Sremčevi dani“ a ustanovljena je u čast Stevana Sremca, našeg velikog komediografa koji je više puta boravio kod svojih rođaka u Elemiru. U sećanju na dane provedene u ovom selu napisao je 1907. spev „Bal u Elemiru” sa podnaslovom “Istinit događaj. Epos u 10 pesama sa slikama u tekstu” Srž manifestacije “Bal u Elemiru - Sremčevi dani”, pored bogatog kulturno-umetničkog programa, jeste književni konkurs koji svake godine raspisuje Mesna zajednica Elemir i Organizacioni odbor manifestacije za književna dela humorističko – satiričnog žanra…

Pored dva groblja koja se nalaze na južnom ulazu u selo iz pravca Aradca o kojima sam pisao prošle nedelje, Elemir ima još dva mesta za sahranjivanje. Na groblju na severnom rubu sela - scena od koje se cepa srce: na grobu Lore Radu, devojčice preminule u 15. godini roditelji su ostavili pakovanje napolitanki.

“Šta to fotografišete po selu?”, pita me momak iz automobila koji prolazi pored mene. Pored njega, na suvozačkom mestu sedi otac koji deluje nešto miroljubivije. Objašnajvam da fotografišem kuće sa zanimljivim fasadama.

“To je naša kuća!”, obaveštava me nepoverljivi momak, a otac je na pomen “Dnevnika”, nasmeši i oni produžuju dalje.

Na kraju svoje posete Elemiru obišao sam i Železničku stanicu. Zgrada je dosta zapuštena ali je ova pruga jedna od retkih koje su u Banatu opstale, iz Elemira idu tri voza dnevno u pravcu Kikinde i četiri prema Zrenjaninu.

Robert Čoban