BICIKLOM KROZ VOJVODINU: LIPAR Betonska menažerija na ulazu u selo čeka svoju Loru
Prvo što vidite kada uđete u Lipar iz pravca Bajše je “Stovarište Bojanić”. Kako na sajtu ovog proizvođača betonske galanterije piše - ova porodična firma postoji od 2012. i od tada su raširili proizvodni program na više od 400 raznih modela “od kojih je više od 150 proizvoda unikat našeg dizajna”.
Tu nema čega nema - česme, žardinjere, fontane, roštilji, topovi, dvoglavi orlovi, konji, delfini, jonski i dorski stubovi. Neka liparska Lora, poput one iz drame Tenesija Vilijamsa našla bi u ovoj “betonskoj menažeriji” i svog omiljenog jednoroga.
Selo Lipar osnovali su dobrovoljci kojima su 1921. Karađorđevići dodelili zemlju na pustari Emušić. Prvi među njima bio je Tanasije Bogdanović, dobrovoljac iz Like. Do 1938. dobrovoljci su sagradili 287 kuća u kojima je živelo 1.702 ljudi, u proseku šest po ognjištu.
Istorijski maksimum selo ima na popisu 1961. - čak 1.890 žitelja posle čeka počinje osipanje stanovništva pa je na Popisu 1991. bilo 1.434 ljudi. Ratovi devedesetih dovode nove stanovnike - izbeglice iz Hrvatske i Bosne pa je na Popisu 2002. ponovo čak 1.841 žitelj.
Međutim, protekle dve decenije dogodio se potpuni demografski sunovrat, selo je izgubilo više od trećine stanovnika pa je popis 2022. izbrojao svega 1.144 žitelja što je ujedno i istorijski minimum sela od njegovog osnivanja pre jednog veka.
U centru sela nalazi se spomenik kralju Petru Prvom Karađorđeviću pod čijom je vlašću mesto nastalo. Pored njega su table sa imenima 211 solunskih dobrovoljaca rodom iz Hercegovine, Like, Bosne, Dalmacije, Banije i Crne Gore koji su osnovali selo. Preko puta je spomenik borcima NOB-a stradalim u Drugom svetskom ratu.
Meštane Lipara u aprilu 1941. zadesila je ista sudbina kao i ljude u Stepanovićevu, Tankosićevu, Sirigu i drugim dobrovoljačkim selima čijim su žiteljima mađarske okupacione vlasti dale tri dana da napuste svoje kuće.
“Sva ona lica srpske, bosanske i crnogorske, te ciganske narodnosti, nadalje Jevreji, koji pre 31. oktobra 1918. godine nisu imala opštinsku zavičajnost na području velike Mađarske (bez Hrvatske), a nisu ni potomci ovakvih lica, to jest useljenici ili kolonisti, dužni su napustiti područje države u roku od tri dana, počevši od 29. ovog meseca u 0.00 sati”, glasila je naredba mađarskog generala Ferenca Bajora, vojnog komandanta Novog Sada.
Kao i u slučaju ostalih pomenutih mesta - deo žitelja se uputio nazad u svoje rodne krajeve, proklinući dan kada su poslušali kralja i došli u “bogatu ravnicu”, neki od njih završili su o logoru Šarvar dok se jedan broj sklonio u Nedićevu Srbiju. Većina preživelih vratila se u svoje kuće posle rata.
Pravoslavni Hram Uspenja Presvete Bogorodice se nalazi na uglu Glavne i Ulice Mire Ratković u centru sela. Građevina je relativno nova, temelji su izliveni u septembru 2009. a izgradnja je završena ubrzo nakon toga.
Slava sela Lipara je Velika Gospojina. U centru je i uredno okrečeni strujni transformator ukrašen srpskim trobojkama i nacionalnim grbom.
Okrepljenje pred kraj duge voženje od Crvenke preko Panonije i Bajše do Lipara potražili smo kod Desanke Dragić, tetka Dese - koja nas nije pustila dok se nismo propisno najeli i napili.
Osnovna škola “Nikola Tesla” je lepo održavana prizemna zgrada sagrađena 1926. Ako je suditi prema veoma ažurnom sajtu škole, u svakoj generaciji je po jedan razred, najviše ih je u 7. (generacija 2010) - 16 dok je u 2. razredu samo petoro dece.
Bilo ih je sedam ali se dvoje ispisalo. U svakom razredu ispisalo se tokom školovanja nekoliko učenika. Za pretpostaviti reč je o đacima čiji su roditelji rešili da se odsele u veća mesta ili inostranstvo.
Pre 20 godina školu u Liparu je pohađalo oko 200 đaka, u proseku 25 po generaciji dok ih je sada samo 67 pa se Liparu sprema sudbina brojnih drugih sela čiji je broj stanovnika pao ispod 1.000 pa se u njihovim osnovnim školama ide samo u prva četiri razreda a posle toga đaci putuju u najbliže veće mesto, u ovom slučaju - Kulu.
Robert Čoban
