IZLOŽBA TEMIŠVAR / NOVI SAD Paralele
Pojam paralela, koja označava poređenje, istovremenost i uporednost, deo je naslova izložbe, rezultata saradnje između Galerije Matice srpske u Novom Sadu i Nacionalnog umetničkog muzeja u Temišvaru, koja je u ovom potonjem otvorena 17. novembra i trajaće do februara 2024.
Dva naizgled drugačija grada i muzeja, u danas različitim državama, spojeni su mostom umetnosti i kulture kada su 2016. zajedno proglašeni Evropskim prestonicama kulture. Tako Paralele. Temišvar / Novi Sad možemo sagledati i kao jedinstvenu izložbu imaginarnog muzeja evropske prestonice.
Na izložbi se, recimo, srećemo sa portretom Mojseja Putnika, omiljenog vladike u narodu. Godine 1757. bio je izabran za vladiku u Bačkoj eparhiji, da bi potom svečanim ispraćajem bio postavljen za vladiku u Temišvaru 1774. godine, a 1782. postaje mitropolit Karlovačke mitropolije, u okviru koje su delovale eparhije u kojima je stolovao. O njegovom značaju govori nam teza da je jedna od prvih akvizicija Muzeuma, buduće Galerije Matice srpske, portret Mojseja Putnika, rad Stefana Gavrilovića. Kako se taj portret našao u umetničkoj zaostavštini Save Tekelije? Pa - mitropolit je bio u rodbinskim odnosima sa Tekelijama.
Sava Tekelija, rođen u Aradu, jedan je od najznamenitijih Srba u XIX veku. Bio je glasoviti borac za srpska prava na tlu Habzburške monarhije, osnivač Tekelijanuma u Pešti, doživotni predsednik Matice srpske. Tekelijin značaj ogleda se u umetničkoj zaostavštini koja je jezgro i temelj osnivanja potonje Matičine Galerije 1847. godine. Rumunski pandan Savi Tekeliji je Žigmond Ormoš, glavni poverenik Tamiške pokrajine, pisac i kolekcionar, koji je poput velikog dobrotvora Tekelije zaveštao svoju kolekciju na čijim temeljima danas dela Nacionalni umetnički muzej u Temišvaru, osnovan 1872. Zato nije slučajno što su portreti ova dva dobrotvora u okviru izložbe paralelno izložena. Mađarski umetnici Đerđ Vaštag i Tan Mor 1885. i 1861. godine na velikim formatima ovekovečili su likove Ormoša i Tekelije. Ukoliko bismo govorili o značaju izložbe, pridodaćemo i činjenicu da se portret Save Tekelije, koji je naručen povodom obeležavanja stogodišnjice njegovog rođenja, prvi put izlaže u Temišvaru, dakle na svega 60 kilometara od njegovog rodnog Arada. Simbolično, lik Save Tekelije posećuje rodni kraj i Srbi u rumunskom delu Banata se ponovo susreću sa svojim plemenitim Savom.
Na izložbi su predstavljeni radovi Konstantina Danila, rodom iz rumunskog Lugoža, čiji izuzetni portreti građanske klase upotpunjuju obe muzejske kolekcije. Ukoliko zađemo u XVIII vek, naići ćemo na ime najistaknutijeg slikara Karlovačke mitropolije Stefana Teneckog, čije su slike deo stalnih postavki Galerije Matice srpske i Nacionalnog umetničkog muzeja, ali i izložbe Paralele. Među ukupno 60 dela, na izložbi su predstavljeni i radovi Teodora Ilića Češljara, Pavela Petrovića, Jovana Popovića, Korneliu Ljube, Uroša Predića... Iako danas u različitim državama, Novi Sad i Temišvar sa svojim muzejima ukazali su da je umetnost koja je nastajala na ovom području deo zajedničkog evropskog kulturnog nasleđa.
Milica Milošević
