U NIGDINAMA CENTRALNE AZIJE Sat koji meri vreme do APOKALIPSE (FOTO)

A stara je i tvrđava zoroastrijanaca, koja je posle uništenja nastavila da bude groblje. Ovde su drevni grobovi, od kojih neki broje 2.400 godina, ali ima i skroz novih sa natpisima na karakalpačkoj ćirilici i slikama pokojnika, kao i kod nas.

Mizdahkan je jedno od najstarijih i najvećih grobalja Centralne Azije. Od davnina, mesto svojom svetošću i tajanstvenošću privlači brojne hodočasnike. Po nekim izvorima, kompleks je finalno uništen 1338. tokom pohoda Amir Timura, odnosno, Tamerlana pohoda na Kunja-Urgenč. U blizini nekropole nalazilo se naselje Mizdahkan. Nastalo je u 4. veku pre nove ere i zapadno je od utvrđenog grada Đaur-Kala. Naselje je više puta uništavano, prvo tokom invazije Džingis-kana, a zatim ga je dokurusio Tamerlan. Ali nije „vaskrsnuo” opet. Od Ostalo je samo groblje. Ali kakvo!

Deluje da je to groblje kao groblje, ali nije tako. Specijalno je jer se baš ovde odbrojava sudbina sveta? I to baš u nigdini Mizdakhana? Da! Prema legendi, na groblju je Svetski ili Sat apokalipse, koji odbrojava do kraja sveta. Svake godine po jedna cigla ispadne iz zida „sata” i, po legendi, kada padne poslednja, dogodiće se apokalipsa. Zato hodočasnici koji dolaze ovde pažljivo sakupljaju kamenje, pažljivo ga preklapajući jedno pored drugog i čitaju molitvu za spasenje. Oni tako „podižu” ponovo Sat apokalipse i grade ga, odlažući „kraj sveta”.

Ova nekropola postala je mesto sahrane lokalnih zoroastrijanaca iz obližnjeg grada Đaur-Kala, jer su postavljali svoje mrtve na brda da ih pojedu ptice, a ogoljene kosti posle nekog vremena stavljali u kosturnice. I kad je zoroastrijanstvo napušteno i stanovnici prešli na islam, i dalje je ostao običaj da se mrtvi sahranjuju na brdima, te tako većina grobalja i jeste na uzvisinama, ako topografija dozvoli.

Kompleks uključuje mauzoleje Kirika Šopana, Nazlimkana Sulua i Halfe Jerežepa. Postoji legenda da je ovde i Adamov grob. Da, grob prvog čoveka na svetu. Svakako, gde god da ga je Bog napravio, daleko je otpešačio da bi umro i tu bio sahranjen. Naučnici ovu hipotezu poistovećuju sa grobom Gajomarda, prve osobe na Zemlji prema zoroastrijskoj mitologiji, koja je sahranjena ispod humke Žumart-Kasab. U Mizdakhkanu su i podzemnii mauzoleji princeze Mazlumhan Sulu i Šamuna Nabija.

Zanimljivo je i da se na teritoriji čitavog groblja, broj sedam se često pojavljuje na ovaj ili onaj način, pa je počeo da igra posebnu važnost. Mnogi hodočasnici smatraju da je obavezno sastavljanje piramide od sedam cigala u blizini „Svetskog sata”, pa postoji verovanje da će dobro prevladati, a da nas samo srećan život čeka, to jest prema lokalnoj legendi, ovi stubovi ispunjavaju želje učinjene tokom njihove gradnje. Po drugoj legendi, svaki od njih produžava postojanje Zemlje za sedam godina, odnosno time ljudi sprečavaju Smak Sveta i pomažu da Dobro nadvlada Zlo.

Đaur-Kala (na arapskom Nevernička tvrđava), još jedan je grad u Karakalpakstanu na Putu svile koji tvrdoglavo ostaje veran zoroastrijanskoj veri dok ga Arapi nisu osvojili u 12. veku i nametnuli islam. Nalazi se u blizini grada Hoyeli, na desnoj strani reke Amu-Darje. Ova tvrđava je drevna; prema proračunima naučnika, izgrađena je u 4. veku pre nove ere. Period osnivanja tvrđave odvijao se tokom razvoja ovog trgovačkog pravca, koji je bio jedan od puteva izračvanog Velikog puta svile. U ovom periodu posebno je razvijen zoroastrizam, što potvrđuju i neke posebnosti izgradnje lokaliteta. Nije se tako zvala ispočetka, ali su je muslimani tako nazvali zbog toga što su u njoj živeli „nevernici”, tj. „đauri”.

Od samog početka namena tvrđave bila je strateška. Zdanje je imalo palatu za odmor vladara, objekte građene prilično raskošno za život vojnih starešina i ojačane zidine za odbranu stanovnike od naleta neprijatelja. Takve konstrukcije se često mogu sresti duž trasa Velikog puta svile, ali je njihova utvrđenost najčešće znatno slabija. A u Đaur-Kali se još uvek vidi sva moć uporišta.

Grad je postojao dosta dugo, verovatno zbog položaja na trgovačkom putu. Čak i u vreme osvajanja Arapa, tvrđava je izdržala opsadu duže od godinu dana. Neprobojne zidine napadači nisu mogla da zauzme. Kasnije, kad je ipak pala, Arapi su nasilno islamizirali svo stanovništvo, a oni koji su se protivili su pobijeni.

Inače, ispovedanje hrišćanstva ili judaizma nije bilo zabranjeno, već samo oporezovano. Ali prema zoroastrizma preduzete su oštre mere. Delimično jer je učenje vatropoklonika obeshrabrilo druge religije, a protivljenje islamizaciji bilo snažno. A na kraju krajeva, zoroarstijanstvo nije abrahamaska religija, na koju su Jevreji i hrišćani imali „popust”, već dualistička, dakle – vrhunski haram!

Ipak, Đaur-Kalu nisu uništili Arapi. Tek je tokom mongolskog osvajanja jedan od sinova Yingis-kana naredio da se mesto pretvori u prah. Ali čak i nakon velikih razaranja, uništavanja zoroastrijskih spisa i raseljavanja ove religije po regionu, sačuvan je veliki broj artefakata tog doba.

Kontura kula potvrđuje vojnu namenu, na njenim vrhovima je gorela vatra, simbol Zaratustrine religije, a tvrđava nije služila kao obično sklonište za putnike, niti bila samo grad. Naučnici veruju da je svrha bila samo vojna, a neki da je baš ovde nastao zoroastrizam, koji su sledbenici čuvali do poslednjeg daha.

Nakon razaranja, deo življa je uspeo da izbegne odmazdu, otišao u susedne zemlje i tamo osnovao novi grad. Zanimljivo, ima još tvrđava sa istim imenom, jer su u njima stanovnici odbili islamiziranje. Jedan je u Uzbekistanu, a dva u Turkmenistanu, ali su tu živeli uglavnom zanatlije i poljoprivrednici. A bila je karakalpačka Đaur-Kala dom ponosnih i ratobornih zoroastrijanaca preke naravi koji su to skupo platili. I zaista, pustinjski vetar nanosio je vekovima pesak i tek se naziru ulice velikog grada, ali tako prolazi slava sveta, vele stari.

Tekst i foto: Žikica Milošević