SOMBORAC JOSIF ŠLEZINGER IZ „PREKA“ DONEO TRUBU U SRBIJU Nema derta bez „nemčara”

Ono što je za ovaj nezaobilazni odevni predmet, ali i muzički instrument zanimljivo jeste to da su oba predmeta u, netom od Turaka oslobođenu, Srbiju došla „iz preka“, tačnije iz Vojvodine. Ako se za omiljeno pokrivalo svakog srpskog domaćina južno od Save i Dunava i ne zna pravi rodonačelnik, dovoljno je reći da nepobitno vodi poreklo od kapa junačkih šajkaških graničara na koje su se ugledali Obrenovići prilikom oblačenja novonastale stajaće vojske, dok je cilik trube međ‘ Srbe doneo jedan Somborac, Josif Šlezinger.

A sve je počelo jednog toplog letnjeg dana 1828, kada je sa poveće dereglije, što je Savom doplovila iz Zemuna, na šabačko pristanište kročio neobično odeven putnik. Priprostim carinicima ovaj nepoznati putnik, očigledno „nemčar“, na sebi je imao talijanski redengot, pantalone bečkog kroja i duboke cipele na visoke pete, a na glavi opušten šešir sa širokim obodom, koji je dobrano zaklanjao izrazito lice sa krupnim, upalim, tamnim očima ispod snažnih obrva, sa dugim zulufima i štucovanim brkovima. U ruci je nosio poveći kožni kofer, kakvih u to vreme nije bilo u Srbiji i srebrom okovani štap, a po silasku sa dereglije sačekala su ga dvojica graničara, koje je pred gosta poslao gospodar Šapca Jevrem Obrenović, brat knjaza Srbije Miloša Obrenovića.

Neobični stranac, rođeni Somborac Josif Šlezinger, u knjaževstvo srpsko došao je na poziv gospodar-Jevrema „iz preka“, tačnije iz Novog Sada, ne bi li kao profesionalni notalni muzičar, kakvog zanimanja do tada u Srbiji nije bilo, podučavao  Jevremove kćeri ( kojih je uzgred rečeno bilo pet) sviranju na fortepijanu. Po evropski odevenog gospodina je pratila reputacija vrsnog muzičara, mada je želja njegovog oca Menahema bila da mu sin postane šahter, odnosno ritualni klač (kasapin). Josif, po narodnosti Jevrejin, rođen u Somboru 11. aprila leta gospodnjeg 1794, svirajući u raznim orkestrima širom austrijske carevine, posebno u čuvenoj peštanskoj kapeli Alojza Cibulke, postao je vrstan muzički majstor, pa je 1818. imenovan kapelnikom Građanske garde u Novom Sadu. Slavoljubivi i samovoljni knjaz Miloš Obrenović čuvši za Švabu, kako su u Srbiji ( pa izvedeno iz toga i „nemčari“ ) nazivali sve ljude s preke strane Save, a u želji da se u svom dvorskom načinu života izjednači sa ostalim evropskim vladarima, od brata Jevrema uzima Šlezingera u prestoni Kragujevac sa zadatkom stvaranja duvačkog orkestra. Iako suočen sa gotovo nepremostivim teškoćama, pošto su mu pitomci bili vojni obveznici raznih zanimanja, pride i nepismeni dok o poznavanju nota, naravno, nije moglo biti ni reči, Šlezinger je za kratko vreme uspeo da osnuje „Prvu knjaževsku muzičku bandu“ kako je zvanično bio prozvan orkestar, ustanovivši građanski muzički život u tadašnjoj Srbiji.

Obuku „bandista“, kako su nazivali njegove pitomce, obavljao je Šlezinger na poseban način, o čemu je ostavio zapise, počev od toga što je na zid kasarne prikivao letve, kao notni sistem, na koje je ispisivao note i njihove nazive. Muzičku ortografiju objašnjavao je pomoću narodnih napeva, koje su vojnici znali da sviraju samo po sluhu, da bi tek potom uvežbavao muziciranje na limenim instrumentima, koje je knjaz dao naručiti iz Beča.

Od 16 svirača sa koliko je započeo, banda će ubrzo narasti na 50 članova čija je dužnost bila da sviraju u svim svečanim prilikama, na dočecima knjaza i njegove pratnje, o praznicima, na vojnim paradama, svečanim balovima, na knjaževom dvoru, kao i na predstavama Knjaževsko-srpskog teatra, takođe osnovanog u Kragujevcu, za koje je Šlezinger pisao aranžmane tuđih kompozicija, ubacujući u njih i obrade narodnih melodija, ali i originalnu scensku muziku...

Naviknut na tursku muziku, knjaz je zahtevao da se u muziciranju što više upotrebljavaju bubnjevi, čemu je kapelmajstor morao udovoljavati. Tako je nastala i anegdota koja priča kako je knjaz posle jednog koncerta, na pitanje koja mu se tačka najviše svidela, odgovorio: ona prva. A to je bilo ono obavezno štimovanje i probanje muzičkih instrumenata pred sam početak koncerta. Kada je prestonica Srbije preseljena u Beograd, Šlezinger je nastavio svoju veoma plodnu muzičku aktivnost, posebno u saradnji sa profesorom „Liceja“ Atanasijem Nikolićem i Sterijom Popovićem, za čije je pozorišne komade koji su se tada prikazivali na Đumruku pisao scensku muziku i dirigovao orkestrom, čime će se baviti sve vreme, pa i nakon penzionisanja 1864. godine. Od svih scenskih muzičkih dela koja je napisao, naročito se ističe „Ženidba cara Dušana“  delo prvi put izvedeno 1840. u Kragujevcu, koje je onovremena štampa oduševljeno pozdravljala kao „prvu srpsku operu“. Iako se ona, objektivno, ne može uvrstiti u opere, njome i ostalim svojim kompozicijama, Šlezinger je postao pionir orkestarskog muziciranja, a treba reći i to da je prvi koncert u Srbiji sa isključivo muzičkim tačkama izveden u Beogradu 1842, upravo njegovo delo.

Šlezinger je sa svojim bandistima izvodio tada i sasvim nova, savremena dela, naročito potpurije, fantazije i marševe iz opera Belinija, Donicetija i Halevija, za koje je sam pisao aranžmane, što je doprinosilo njegovom ličnom muzičkom usavršavanju i ostavilo neizbrisiv pečat u njegovom plodnom i raznorodnom muzičkom stvaralaštvu. Josif Šlezinger je komponovao ili aranžirao preko stotinu marševa za razne orkestarske sastave, zatim brojne potpurije aranžirane iz kompozicija stranih i srpskih melodija, više narodnih i građanskih pesama za glas i gitaru ili klavir i brojna druga dela.

Do kraja života veran Srbiji, Josif Šlezinger je u njoj izrodio i četvoro dece, od kojih će stariji Adolf i najmlađa ćerka Keča, zajedno sa svojim suprugom Jozefom, preći u pravoslavlje dok će sam Šlezinger, začetnik građanske muzičke kulture u Srbiji, ali i čovek koji je prostom puku otkrio svu lepotu zvuka trube zbog čega su Srbu dugo vremena svakog profesionalnog muzičara zvali „šlezinger“ , svoj konačni mir naći 1870. te biti sahranjen u Beogradu.

 Milić Miljenović